چكيده
این تحقيق با عنوان رابطة پيشرفت علم و خداباوري از سویی به تبيين تأثير پيشرفت علم بر خداباوري و از سوی دیگر به تأثير خداباوري بر علم پرداخته است.
در قرآن كريم پيشرفت علم به اين معناست كه از طريق پيشرفت در شناخت پديدههاي طبيعي گامي در جهت نزديك شدن به خالق توانا و تقويت خدا باوري برداشته شود؛ از اين رو روش سطحينگري در علوم مختلف و تعقل نكردن در پديدههاي طبيعي را تقبيح كرده است.
قرآن كريم با اختصاص بيش از يك سوم آيات به تفكر و شناخت علوم طبيعي و تجربي، مبتني بودن خداباوري را بر علم بيان كرده است. جهان اسلام و دانشمندان مسلمان، با تكيه بر آموزههاي قرآني، هيچگاه مسئله تعارض بين علم و دين، آنگونه كه در غرب مطرح بوده را جدي نگرفتند. دين مبين اسلام چه از جهت متون ديني و چه از جهت تاريخي با علم مخالفتي نكرده است. توصيه به كسب علم به ويژه علوم تجربي و طبيعي در قرآن كريم، تاکنون مسلمين را در هر عصر و زماني بر آن داشته است تا به تأسيس مراكز علمي، نظاميهها، دارالعلمها و رصدخانهها همت بگمارند. از ديدگاه قرآن، علمگرايي محض و تربيت علمي خالص، خلأيي است كه جوامع بشري را تهديد ميكند؛ بنابراين هم چنانكه علم مكمل ايمان و زمينهساز تشخيص ارزشهاي برتر و هموار كنندة راه براي رسيدن به خدا باوري است؛ ايمان نيز در پيشرفت علوم تأثير دارد. پرهيز از فساد در علوم، عامل دست يابي اهل علم به امور مشتبه و زمينه سازی شناخت صحيح آيات الهي از جمله آثار ايمان بر علم از منظر قرآن كريم ميباشد.
كليد واژه ها: علم، باور، خداباوري، پيشرفت علم، قرآن، پيوند علم و دين.
نتايج
نتايج حاصل از تحقيق با عنوان رابطه پيشرفت علم و خداباوري عبارتند از :
- قرآن كريم با اختصاص بيش از ده درصد آيات به تفكر و شناخت علوم طبيعي و تجربي مبتني بودن خداباوري را بر علم بيان كرده است؛ از اين رو جهان اسلام و دانشمندان مسلمان، با تكيه بر آموزه هاي قرآني، هيچ گاه مسئله تعارض بين علم و دين، آن گونه كه در غرب مطرح بوده، جدي نگرفتند؛ درخشش دانشمندان مسلمان درشاخه هاي علوم مختلف، دلالت بر شكوفايي علمي مسلمين دارد .
- قرآن كريم، متكفل هدايت بشر در جميع ابعاد زندگي است، بحث پيشرفت علم در قرآن نه به اين معناست كه اين كتاب عزيز يك كتاب علوم طبيعي است؛ بلكه بدين معناست كه از طريق پيشرفت در شناخت پديده هاي طبيعي گامي در جهت نزديكي به خالق توانا و تقويت خداباوري برداشته شود .
- يكي از آموزه هاي مهم در معارف اسلامي، تأثير متقابل معرفت بر اعتقادات و رفتار انسان است. قرآن كريم در آيات متعددي تأثير شناخت عميق بر ايمان را تأكيد مي كند. مهم ترين آثار پيشرفت علم بر خداباوري عبارتند از : علم مكمل ايمان به خدا، علماء اقرار كنندگان به توحيدند، علم زمينه خضوع در برابر حق، علم زمينه تشخيص ارزش هاي برتر، دريافت هاي علمي در پهنه طبيعت و وجود انسان هموار كننده راه رسيدن به ايمان .
- از ديدگاه آيات قرآن همانطور كه علم نوري است هادي انسان ، ايمان نيز نوري است كه گوهر و اساس دعوت انبياء است؛ بنابراين علم بدون ايمان جاهليتي محض است. مهم ترين آثار ايمان به خدا بر علم پرهيز از فساد در علم است.
- مهم ترين راهكارهاي تحقيق، پيشرفت علم و خداباوري در جوامع اسلامي، احياء سنت حسنه تدريس معارف
اسلامي در بين دانشمندان علوم تجربي يكي از ضروريات دانشگاه هاست چنانچه دانشمندان مسلمان علوم طبيعي و تجربي در قرون گذشته يكي از مهم ترين عوامل تعلم علوم تجربي را رسيدن به خداوند متعال و كشف حقايق عالم مي دانستند .
- تكيه بر اعتماد ملي : تبليغات بيگانگان در كشورهاي اسلامي و جداكردن علوم تجربي از علوم حوزوي و جداسازي دانشگاه ها از دين و غربي كردن آن ها ، كشورهاي اسلامي را از هر دو جنبه ضعيف كرده است ، به طوري كه در اين كشورها حتي دين، زبان، مليت كشور خويش را خالي از هويت مي دانند؛ اما دين اسلام اين زبوني كشورهاي اسلامي را سبب تسلط كفار بر مسلمين مي داند .
منابع
*قرآن کریم
*نهج البلاغه
الف.کتاب ها
1- آمدی تمیمی، عبدالواحد، (1410ق)،غررالحکم و دررالکلم، تصحیح سیدمهدی رجایی(بی چا)، قم، دارالکتب الاسلامیه .
2- ابن ابی الحدید المعتزلی،عبد الحمید ابن محمد مدائنی (1404)،شرح نهج البلاغه ،قم،کتابخانه آیت الله مرعشی
3- ابن فارس، ابی الحسین احمد( 1418)، مجمع المقاییس فی لغه(چاپ دوم)، بیروت، دارالفکر .
4- بیرونی خوارزمی ، ابوریحان محمدبن احمد(1355)، الجماهیر فی معرفه الجواهر(بی چا)، دائره المعارف عثمانیه .
5- پاینده ، ابوالقاسم (1371)، نهج الفصاحه(چاپ23)، تهران ، انتشارات جاویدان .
6- تجلیل تبریزی، ابوطالب(1380) ، پایه های علمی و منطقی عقائد اسلامی (بی چا)، تهران، (بی نا) .
7- جعفری ، یعقوب (1371)، مسلمانان در بستر تاریخ (بی چا)، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8- جوادی آملی ، عبدالله (1378)، شریعت در آئینه معرفت(چاپ دوم) قم ، مرکز نشر اسراء .
9- _____(1391)، مفاتیح الحیات،تحقیق محمد حسین فلاح زاده،یدالله مقدسی،قم، نشر اسراء.
10-_____ (1382)، تفسیر موضوعی مراحل اخلاق در قرآن(چاپ چهارم)، قم ، مرکز نشر اسراء .
11- _____ (1383)، توحید در قرآن (چاپ اول)، قم ، مرکز نشر اسراء.
12-حسینی خامنه ای،علی(1354)،طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن (بی چا)،تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
13-حجتی ،محمد باقر (1386)،آداب تعلیم و تعلم در اسلام (چاپ28)،قم، بی نا
14- حرانی ، ابومحمد حسن (1416)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح علی اکبر غفاری ،(چاپ چهارم) انتشارات جامعه مدرسین .
15- خسرو پناه، عبدالحسین (1389)، کلام جدید ( چاپ اول)، قم ، نشر معارف .
16- دورانت، ویلیام جیمز(1374)، لذات فلسفه ، مترجم عباس زریاب ، (چاپ 21)، تهران ، شرکت انتشارات علمی فرهنگی .
17- ذهبی ، محمدحسین (1396)، التفسیر و المفسرون(بی چا)، قاهره ، دارالکتب الاسلامیه.
18-- رازی ، فخرالدین (بی تا)، تفسیر کبیر (بی چا)، بیروت ، دارالاحیاء التراث العربی .
19- راغب اصفهانی ، حسین (1423ق)، مفردات الفاظ قرآن کریم (چاپ دوم)، قم ، شریعت .
20-رضایی اصفهانی،محمد علی ،(1383،درآمدی بر تفسیر قرآن کریم،چاپ دوم ،تهران ،انتشارات اسوه
21-رفیعی محمدی ،ناصر،(1386)سیر تدوین و تطورتفسیر علمی قرآن ،چاپ اول ،قم،انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی
22- سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی (1361)، صحیفه نور ، تهران .
23- سیدقطب ، محمد (1386ق)، فی ظلال القرآن (بی چا)، بیروت ، دارالاحیاء التراث العربی.
24- سیوطی ، جلال الدین عبدالرحمن (بی تا)، الاتقان فی علوم القرآن(بی چا)، بیروت ، دارالمعرفه .
25- صدرالدین شیرازی ، محمدبن ابراهیم (1366)، شرح اصول کافی ، تصحیح محمد خواجویی ، (بی چا)، تهران ، مؤسسات مطالعات و تحقیقات فرهنگی .
26-_____ ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه (بی چا)، بیروت ، دارالحیاء التراث العربی .
27- صدوق ، محمدبن علی (1392)، من لایحضره الفقیه (بی چا)، تهران ، مکتبه الصدوق .
28- طباطبایی ، سیدمحمدحسین(1393)، المیزان فی تفسیر القرآن(چاپ سوم)،بیروت ، موسسه العلمی للمطبوعات .
29-_____ (1362)، تفسیر المیزان ، مترجم سیدمحمدباقر موسوی همدانی ، (بی چا)، قم ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
30-_____ (1350)، قرآن در اسلام (بی چا)، تهران ، دارالکتب الاسلامیه.
31- طبرسی ، ابوعلی الفضل بن الحسن (1360)، تفسیر مجمع البیان ، مترجمان سیدابراهیم میرباقری و احمد بهشتی ، (چاپ اول)، تهران ، انتشارات فراهانی .
32-_____(1377)، جوامع الجامع( بی چا)،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
33- طریحی، فخرالدین(1363)، مجمع البحرین (بی چا)، تهران ، انتشارات مرتضوی.
34- عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (بی تا)، تفسیر نورالثقلین (چاپ دوم)، قم ، مطبعه العلمیه .
35- علی پور مهدی، حسنی حمیدرضا، سیدمحمدتقی موحد (1387)، علم دینی (چاپ چهارم)، قم، پژوهشگاه حوزه .
36- علی قلی، محمدمهدی(1375)، قرآن از دیدگاه یکصد و چهارده دانشمند جهان (چاپ اول)، قم، انتشارات بهار .
37- عمید، حسن(1374)، فرهنگ عمید (چاپ چهارم)، تهران، انتشارات امیرکبیر .
38- غزالی ، ابوحامدمحمد (بی تا)، احیاء علوم الدین (بی چا)، بیروت ، دارالمعرفه .
39- فراهیدی ، الخلیل ابن احمد 1425، کتاب العین (چاپ دوم)، قم ، انتشارات اسوه .
40- قرائتی ،محسن (1383)،تفسیر نور (بی چا)،تهران،مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
41- قرشی بنایی، علی اکبر (1374)، قاموس قرآن (چاپ دوازدهم)، تهران، دارالکتب الاسلامیه .
42- قمی، شیخ عباس (1355)، سفینه البحار (بی چا)، نجف اشرف.
43- کراجکی، محمدبن علی(1410)، کنزالفوائد (چاپ اول)، قم، دارالذخائر .
44- کلینی، محمدبن یعقوب(1401)، اصول من الکافی(بی چا)، بیروت ، دارالتعارف .
45-. گلشنی،مهدی (1380)،قرآن و علوم طبیعت ،تهران،نشر مطهر.
46- محمدی ری شهری، محمد (1375)، مبانی خداشناسی (چاپ اول)، قم ، انتشارات دارالحدیث.
47- _____ (1362)، میزان الحکمه (چاپ اول)، قم ، انتشارات دارالحدیث .
48- _____ (1361)، بهترین راه شناخت خدا (بی چا)، بی جا ، انتشارات یاس .
49- مجلسی ، محمدباقر(1403)،بحارالانوار(بی چا)، بیروت ، داراحیاء التراث العربی .
50- مصباح یزدی ، محمدتقی(1379)، آموزش فلسفه (چاپ دوم)، تهران ، نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
51- مطهری، مرتضی(1373)، انسان و ایمان (چاپ نهم)، تهران ، انتشارات صدرا .
53- _____ (1341)، فریضه علم (بی چا)، تهران ، کتابفروشی صدوق .
54- هاشمی رفسنجانی، اکبر(1388)، فرهنگ قرآن (چاپ اول)، قم ، بوستان کتاب .
55- هندی، علاءالدین (1405)، کنزل العمال فی سنن الاقوال و الافعال (بی چا)، بیروت ، مؤسسه الرساله.
56- ولایتی، اکبر(1384)، فرهنگ و تمدن اسلامی(چاپ چهارم)، تهران ، دفتر نشر معارف .
ب .نشریات
1-کاویانی ، محمد (1386)، آثار روانی اجتماعی خداباوری ، نشریه اصلاح و تربیت ، شماره 64.