پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده: تطهير و تزكيه نفس از رذائل اخلاقي و شهوات نفساني به جهت آثار و فوائدي كه براي انسان دارد موردتوجه تمام ملت‌ها و اديان الهي بوده و براي تحصيل اين امر از روش‌هاي گوناگوني بهره ‌جسته‌اند. اسلام نيز با قراردادن تطهير نفوس بشر در سرلوحه اهداف بعثت انبيا و تقدم تزكيه بر تعليم‌وتعلم در آموزه‌هاي قرآني، براي تزكيه نفس و تطهير پيروان خود از آلودگي‌هاي كفر و گناه و اخلاق ناپسند اهتمام زيادي ورزيده است. در راستاي همين مقوله، پژوهش حاضر سعي در ارائه «مفهوم تمحيص و عوامل بهره‌مندي از آن در اخلاق اسلامي» با روش توصيفي - تحليلي با استفاده از ابزارهاي كتابخانه‌اي، نرم‌افزارها و... با استناد به تعاليم ديني و اخلاقي دارد؛ لذا به‌منظور دستيابي به اهداف پژوهش در گام نخست، مفهوم و ماهيّت تمحيص و ساير واژگان مرتبط با آن، باهدف شناخت مبادي تصوري و فراهم‌شدن زمينۀ پرهيز از خلط بين اين معاني، سوء فهم، لغزش و مغالطه و دريافت جايگاه هر كدام در تعاليم ديني، مورد كنكاش و مقايسه قرار مي‌گيرند. در گام بعدي باهدف بهره‌مندي از تمحيص، عوامل زمينه‌ساز اين فرايند با استناد به متون روايي و اخلاقي در دو بخش عوامل دروني و عوامل بيروني، ارزيابي مي‌گردد. مرور مطالعات در پژوهش نشان مي‌دهد؛ تمحيص در بافت قرآني و روايي غالباً در معني اصلي خود يعني تطهير و تخليص از گناهان و از روي تسامح به معني ابتلا و امتحان استعمال مي‌شود. متون اخلاقي و روايي بر مبناي معناي اصلي (تطهير و تخليص)، عوامل دروني همچون توبه و استغفار، حزن و حيا پذيرش ولايت ائمه معصوم و... و عوامل بيروني از جمله: حسن خلق، صداقت، ابتلا به خير و شرّ و... را جهت بهره‌مندي از تمحيص و تطهير جوانح و جوارح، از آلودگي گناهان و مفاسد اخلاقي برمي‌شمرند.