پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

مساله ي تجسم اعمال، از مسائلي است كه مورد تاكيد خاص آيات و روايات فراوان، قرار گرفته است. اين مساله، شاخه اي از كيفر و پاداش اخروي است و در بحث شاهدان قيامت داراي اهميت است. تجسم اعمال اين حقيقت را دربردارد كه جزاي اعمال خوب و بد انسان، خودِ عمل است و در روز قيامت حقايق اعمال دنيوي انسان، به صورت تجسم يافته قابل مشاهده است و اين رويارويي با عمل، به عنوان كيفر و پاداش، راه هرگونه انكار را مي بندد.اين شيوه از جزا دادن، بيانگر عدل الهي بوده و جزاي عمل مومن و كافر به صورت كامل داده مي-شود. مفسران و متكلمان شيعه و سني در برخورد با اين مساله، به دو گروه تقسيم شده‌اند و گروهي از ايشان تجسم اعمال را پذيرفته و گروه ديگر آن را محال مي‌دانند. نوشتار حاضر با هدف بررسي تطبيقي ديدگاه علامه طباطبائي و فخر رازي در مورد تجسم اعمال در آيات قرآن كريم نگاشته شده و به برخي از شبهات وارد شده به مساله تجسم اعمال با بررسي تفسير آيات پاسخ داده شده است. روش گردآوري اطلاعات در اين پژوهش كتابخانه اي و روش پردازش آن توصيفي-تحليلي است. در فصل دوم به متن تفسير علامه طباطبائي و در فصل سوم به متن تفسير فخر رازي در ذيل آيات ناظر برتجسم اعمال اشاره شده و در فصل چهارم پس از بيان ادله نقلي و عقلي اين دو مفسر، وجوه اشتراك و افتراق نظرات ايشان در مورد تجسم اعمال، بيان گرديده است. علامه طباطبائي با استناد به ادله نقلي يعني متن آيات و روايات وادله عقلي يعني لزوم تطابق عوالم سه گانه در قوس نزول و صعود و لزوم پيوند ميان انسان و مجازات اخروي، تجسم اعمال را پذيرفته است. فخر رازي با استناد به ادله نقلي يعني تاويل معناي آيات و تشبيهي و كنايي و توصيفي دانستن آنها و ...، همچنين ادله عقلي يعني عرضي بودن اعمال و محال بودن اعاده معدوم، تجسم اعمال را محال دانسته است. او فقط در يكي از آيات مورد بررسي در اين نوشتار، با اشاره به قادر بودن خداوند متعال بر اعاده معدوم، مشاهده عمل را به عنوان جزاي عمل در روز قيامت ممكن دانسته است.