پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بسياري از نظريه پردازان غربي و عربي و حتي ايراني كه در حوزه تحليل و شناخت جريان‌هاي تكفيري و سلفي اسلامي معاصر در خاورميانه، تحقيق و پژوهش كرده و قلم مي‌زنند ، سيد قطب را پدر فكري جريان هاي تكفيري و نظريه پرداز دهشت و ترور اسلامي مي دانند و بر اين باورند كه آرا و نظريات وي در كتاب معالم في الطريق، خاصه مفاهيمي همچون: جامعه جاهلي، جامعه اسلامي، حاكميت، جاهليت، طاغوت و ... مانيفيست جريان هاي تكفيري و سلفي به شمار مي رود. گاه اين نظريات آنچنان راه افراط مي‌پيمايند كه عامل اصلي ظهور جريان‌هاي تكفيري و سلفي معاصر در خاورميانه را نظريات سيد قطب مي دانند. اين رساله با هدف بررسي صحت و سقم اين ديدگاه به تحقيق و پژوهش پرداخته است. هرچند بررسي ديدگاه هاي سيد قطب تحقيقي فراتر از تحقيق حاضر مي‌طلبد و بايد كليه كتاب‌هاي او مورد بازخواني و دقت قرارگيرند، اما در حد مجال و گنجايش رساله سطح سه، محور مطالعه ما كتاب «معالم في الطريق» است كه در كنار آن از كتاب تفسيري او «في ظلال القرآن» نيز استفاده شده است. شيوه ارائه نتايج تحقيق از اين قرار است كه در هر موضوع، ابتدا ديدگاه سيد همراه با مستندات قرآني او ارائه مي‌شود و سپس با نقل برداشت تكفيري و غيرتكفيري از سخنان سيد، به طرح ديدگاه هاي مخالف و موافق مي‌پردازيم و سپس با ارزيابي اين دو ديدگاه به برداشت منتخب و صحيح مي‌رسيم. در يك ارزيابي كلي، اين نتيجه حاصل مي‌شود كه تكفيري كه در آثار سيد قطب مطرح شده، تكفير فقهي نيست بلكه تكفير اعتقادي و سياسي است. در اين رويكرد، كفر به معناي معرفت ناقص و ناصحيح از اسلام و پياده نكردن آن در صحنه جامعه است، ونه به معناي نامسلماني و ارتداد. ضمن آنكه در بحث موجبات تكفير (جاهليت ،طاغوت و دارالاسلام و دارالكفر) و پيامدهاي تكفير (جهاد ، هجرت و حكومت اسلامي) معنايي كه تكفيري‌ها از بيانات سيد قطب برداشت كرده‌اند، معنايي و ظاهري و گزينشي بوده و همه اقوال و نظرات سيد قطب را در كنار هم قرار نداده‌اند. پژوهش حاضر با روش اسنادي و كتابخانه‌اي به گرد آوري اطلاعات، و با روش توصيفي – تحليلي، به پردازش داده‌ها پرداخته است.