پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

آموزه‌هاي قرآني در سه بخش اعتقادات، اخلاقيات و احكام عرضه شده‌اند. در سوره حج، گزاره‌هاي متعددي در اين سه بخش به صورت خبري و انشايي يافت مي‌شود. جملات انشايي اين سوره، شامل انشائات طلبي؛ در قالب امر، نهي، ترجي و تمني و انشائات غير طلبي اغلب در قالب جملات شرطيه بيان شده است. اين پژوهش در صدد تبيين اين مطلب است كه گزاره‌هاي انشايي اين سوره نيز همانند گزاره‌هاي خبري معنادار بوده و حامل پيام‌هايي والا در زمينه‌هاي اعتقادي، اخلاقي و احكام براي مخاطب مي‌باشند كه معرفت و تدبر در آن‌ها و عمل به اوامر و نواهي‌‌اش در جهت رشد ايمان و نيل به كمال انساني همچنين كسب فضائل اخلاقي و اسلامي مؤثر خواهد بود. از آموزه‌هاي اعتقادي اين سوره نفي شرك و تأكيد بر اصل توحيد است كه ساختار كلي آيات بوده و داراي مظاهري چون تعظيم حرمات الهي و نفي الوهيت ساير الهه‌هاست. رسالت انبياء الهي نيز متكي بر همين اصل مي‌باشد. ايمان به معاد وروز حسابرسي نيز از تعاليم الهي در موضوع اعتقادات است و در همين راستا عموم مردم به تقوا امر شده‌اند كه راه نجات از عذاب قيامت مي‌باشد؛ چون عصاره‌ي تمام برنامه‌هاي سعادت‌بخش انسان در تقوا است. از شاخصه‌هاي بارز اخلاقي در اين سوره مي‌توان به خضوع در برابر خداوند، عدم سوء ظن به خدا و عدم پيروي از شيطان در بعد فردي و پرهيز از سخن بيهوده و ظلم در بعد اجتماعي اشاره كرد كه معرفت به اين امور با توجه به آيات كتاب الهي، زمينه‌ي رشد و تعالي را در انسان شكوفا خواهد كرد. افزون بر رعايت اصول اخلاقي و اصول عقايد، انسان‌ها مكلف‌اند به فروع و احكام‌ عملي‌ اسلام نيز اعتقاد داشته و به آن‌ها عمل كنند. برخي از فروع دين، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانين و احكام بيان مي‌كنند و وظايفي را براي او پيش مي‌كشند؛ وظايفي همچون نماز، روزه و حج. برخي ديگر به وظايفي كه انسان‌ها در برابر يكديگر دارند نظر دارند و روابط انساني را تنظيم مي‌كنند؛ مانند جهاد، خمس و بيع و غيره. پژوهش حاضر با روش كتابخانه‌اي و استناد به كتب تفسيري و ساير كتب مرتبط با موضوع، به بررسي گزاره‌‌هاي انشايي سوره حج با محوريت اعتقاد، اخلاق و احكام پرداخته است.