پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده بحث قضا و قدر از مباحث مربوط به «افعال الهي» است. «قضا» از جمله مراتب علم واجب تعالي دانسته شده كه عبارت است از وجود تمام اشياء در مرتبه علم حق و «قدر» صور جزئي آن‌ها به طور تفصيل و تدريجي انجام شدن آن است. علم و اراده و قضاي الهي وجود هر چيزي را از طريق علت خاص آن ايجاب مي‌كند. آفرينش عالم، فعل الهي است و فعل الهي جداي از علم الهي نيست و قضا و قدر مطابق با علم الهي در مراتب عالم آفرينش تجلي مي‌يابد. قضا و قدر هرگاه به معناي قضا و قدر علمي استعمال ‌شود به اين معني است كه خداوند از ازل چگونگي پيدايش و كيفيات موجودات را تقدير كرده و آغاز و انجام آن‌ها را مي‌دانست و قضا و قدر به اين معني همان علم ذاتي خداوند است و از صفات ذاتيه خداوند به شمار مي‌آيد. از نظر فيض كاشاني چون علم خداوند، علمي تام و غير متناهي و ذات او بسيط الحقيقة است، احاطه تام او به تمام حقايق ناشي از اشتمال اوست؛ ايشان كيفيت علم الهي را با استناد به اصولي از جمله صرف الوجود بودن خداوند و وحدت و بساطت مطلق الهي تبيين كرده و بيان مي‌دارد كه چون خداوند عالم به ذات خود بوده به معلولات خود نيز علم دارد. در قضاي الهي كه شامل مجردات بوده و مظهر آن «لوح محفوظ» است، امكان تغيير در آن وجود ندارد ولي در مقدرات كه «لوح محو و اثبات» است، تغيير و تبدل در آن راه دارد. بنا بر ديدگاه فيض كاشاني مباني فلسفي «دعاء» در تغيير قضا و قدر عبارت است از: «اصالت وجود»، «قاعده بسيطه الحقيقه كل الأشياء»، «سنخيّت بين علت و معلول»، و نيز «تجرد نفس» است. حقيقت «دعاء» امري است كه واقعيت دارد و آثاري بر آن مترتب است، لذا امري وجودي به شمار مي‌رود. نفس جوهر لطيف ملكوتي از عالم غيب است كه با ارتقاء خويش مي‌تواند با عالم عقل ارتباط برقرار كند و از خداي خويش استمداد و درخواست نمايد و اگر مانعي نباشد دعاء و درخواست وي محقق مي‌شود. «دعاء» بر تغيير قضا و قدر نقش دارد و به عنوان يك «سبب» عمل مي‌كند. كليد واژه‌ها: دعاء، قضا، قدر، فيض كاشاني