پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

منطق¬دانان هر يك از دو روش لمّ و انّ در اقامۀ استدلال را برهان مي¬شمارند اما هر دوي آنها در مفيد يقين بودن و اعتبار يكسان نيستند نزد فيلسوفي چون ابن¬سينا بر اساس معيارهاي كه براي اقسام برهان ارائه مي¬دهد برهان لمّ به چهار گونه و برهان انّ به سه قسم تقسيم مي¬شود. ايشان بر پايه قاعدۀ «ذوات الاسباب» كه مي¬گويد شناخت موجودات داراي سبب، تنها با شناخت سبب آنها ممكن است، بر اين باور است كه تنها برهان لمّ مفيد يقين دائم است و برهان انّ «دليل» و انّي مطلق را از برهان¬هاي معتبر خارج مي¬كند و در عين حال، برهان انّ از راه ملازمات عامه را معتبر و مفيد يقين تام مي¬داند. در باب براهين اثبات وجود خدا و «برهان صديقين» انّي بودن برهان¬ها با مباني ابن¬سينا سازگار است و برهان «وجوب و امكان» را خود نوعي برهان لمّي دانسته. طبق معياري كه ملاصدرا در باب اقسام برهان ارائه مي¬كند برهان لمّ از نظر ايشان منحصر در قسمي مي-شود كه حد وسط علت وجود اكبر به طور مطلق باشد و برهان انّ را دو قسم «دليل و انّ مطلق» مي¬داند. ايشان با پذيرش «قاعدۀ ذوات الاسباب» و بر اساس معيار خودشان همه براهين انّ را معتبر مي¬داند و با توجه به همين قاعده مي¬پذيرد كه واقعا براي ذات واجب، برهان ممكن نيست زيرا وراي واجب الوجود سببي نيست بلكه واجب تعالي برهان براي هر چنزي است اما مي¬توان برهاني شبيه برهان لمّي كه همان انّ دليل است ارائه داد. تقسيم محمدحسين طباطبايي از برهان همان تقسيم مطرح شده از سوي ابن¬سينا است اما برخلاف ايشان برهان لمّي را خارج از ساحت فلسفه مي¬داند. چرا كه موضوع فلسفه اولي عام-ترين اشياء است و عام¬ترين اشياء، معلول چيزي نيست تا بر اساس قاعدۀ «ذوات الاسباب» برهان لمّ يقيني باشد. به همين روي ايشان تنها راه مفيد يقين براي قضاياي نظري كه داراي اسباب نيستند را برهان «انّ ملازمات عامه» مي¬داند. برهان، برهان لمّي، برهان انّي، ذوات الاسباب