پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

يكي از شناخته شده ترين و مؤثرترين عواملي كه رفتار فرد را تحت تأثير قرار مي دهد‌ و گاه به تغيير رفتار و روش و تفكري مي‌انجامد‌، فرآيند تشويق و تنبيه است كه فرد را در مسير صحيح قرار مي‌دهد و موجب رشد و تكامل او مي‌شود‌. محقق در اين مهم به بررسي آثار تربيتي تشويق و تنبيه از ديدگاه قرآن كريم با روش توصيفي و تحليلي پرداخته‌، با بررسي‌هاي به عمل آمده، هر دو روش، فرايند مؤثر و خوبي را به دنبال دارند. بنابراين از اين دو روش براي برانگيختگي، بازدارندگي و شكوفاسازي استعدادهاي انسان در جهت كمال، بهره مي‏گيرند. تشويق مي بايست بجا، به موقع و به محض مشاهده انجام رفتار مناسب از سوي فرد، اعمال گردد؛ تنبيه نيز باعث تضعيف رفتارهاي ناپسند و از عوامل بازدارنده و منع¬كننده فرد از انجام كارهاي منفي و خلاف است. تنبيه براي حذف رفتار نادرست‌، خطرناك يا نامطلوب از خزانة رفتار فرد‌، طرح و اجرا مي‌شود؛ البته در تربيت انسان‌، اصل بر تشويق و ترغيب است نه تنبيه و مجازات. تنبيه بايد كاملاً سنجيده‌، حساب شده و دقيق باشد و به هيچ وجه از حد و مرز لازم فراتر نرود؛ زيرا عملي طبيبانه بوده، هرگونه نسنجيدگي و بي‏دقتي در آن فاجعه‏آور است و اثرات منفي به همراه دارد. بنابراين در استفاده از اين دو روش، حساسيت زيادي وجود دارد‌؛ زيرا ساختار رواني و عاطفي انسان به‌گونه‌اي است كه اگر در ازاي فعاليت به او پاداش دهند، آن فعاليت برايش خوش آيند و اگر بعد از انجام عمل ناپسند تنبيه شود از آن كار نفرت مي‌يابد و تكرارش براي او خاطره اي آزاردهنده دارد. پس اين دو عامل در اصلاح و تغيير رفتار انسان با رعايت آداب و شرايط، بسيار مهم و مؤثر است.