پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

/ _ شوراي عالي حوزه علميه قم مركز مديريت حوزه هاي علميه خواهران معاونت پژوهش عنوان بررسي عوامل وآثار تفاخر ( و فخر فروشي ) از منظر قرآن و حديث استاد راهنما حجت الاسلام والمسليمن آقاي علي اصغر فضيلت استاد مشاور آقاي غلامرضا گلچين راد نگارنده خديجه الازمني جهان آباد سال تدوين 1392 تحميديه حمد و سپاس مر خداي را عزوجل كه آثار قدرت او بر چهره ي روز روشن تابان است و انوار حكمت او بر دل شب تار درخشان. آفريدگاري كه خويشتن را به ما شناساند و درهاي علم را بر ما گشود و عمر و فرصتي عطا فرمود تا بدان بنده ي ضعيف خويش را در طريق علم و معرفت بيازمايد. حمد و سپاس بي كران پروردگار يكتا را كه هستي مان بخشيد و به طريق علم و دانش رهنمونمان شد.و به هم نشيني رهروان علم و دانش مفتخرمان نمود و خوشه چيني از علم و معرفت را روزيمان ساخت. تقديم به : ساحت مقدس هشتمين اختر تابناك امامت و ولايت علي بن موسي الرضا ـ عليه السلام ـ و كريمه اهل بيت حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ با تشكر : ويزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمه با تشكر و سپاس از استاد راهنماي دانشمند و پر مايه ام جناب آقاي حجت الاسلام و المسلمين فضيلت و با امتنان بيكران از مساعدت هاي بي شائبه ي استاد مشاور جناب آقاي گلچين راد و با سپاس بي دريغ خدمت استاد فرزانه و فرهيخته حضرت آيه اله نورمفيدي و سركار خانم ميركريمي و با تشكر خالصانه خدمت همه كساني كه به نوعي مرا در با انجام رساندن اين امر مهم ياري نموده اند. چكيده هدف از نگارش اين پژوهش بررسي عوامل وآثار تفاخراز منظر قرآن و حديث مي باشد. تحقيق از نوع تحقيقات توصيفي و روش بكار رفته در اين مطالعه اسنادي است جمع آوري داده هاي مورد نياز متناسب با اهداف و سوالات تحقيق مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته اند.در اين رابطه مي توان گفت كه تمامي علماي علم اخلاق و مفسران در باب رذايل اخلاقي نظرات مشابهه اي دارند. اكثرآنان تفاخر را امري مذموم و به معناي خودستايي آورده اند. اين حالت آن قدر خطرناك است كه در دعاهاي معصومين ـ عليهم السلام ـ از آن به خدا پناه برده شده تا انسان را از ابتلاي به آن حفظ كند. محروميت از محبت خدا ، همراهي و دوستي شيطان ، رعايت نكردن حقوق دوستان ، ممانعت از احسان ، ممانعت از پذيرش دعوت انبياء ،گرايش به لعب و هواپرستي ... از جمله آثار و نتايج اين رذيله اخلاقي است. عوامل و آثاري كه باعث بروز تفاخر در انسان مي گردد در دو جنبه فردي و اجتماعي با استفاده از آيات و روايات مورد بررسي قرار گرفت. از يافته هاي اين تحقيق مي توان به اين امور اشاره كرد كه تفاخر؛ باعث نابودي اعمال نيك ، گرايش به صفات زشت اخلاقي و غفلت از ياد خدا و قيامت و فراموش كردن اصل آفرينش و دچار شدن به كفر و گمراهي از راه الهي شده همچنين تفاخر باعث مي شود كه انسان از واقع بيني غافل شود و از مسير حقيقت منحرف گردد و مردم را به چشم حقارت بنگرد ، آنها را پست ببيند ، و خود را بزرگ و عظيم بپندارد و احساس كند . در صورتي كه خودش در ديد مردم حقير مي شود و عزت خود را از دست مي دهد . در صورتي كه بايد گفت : اسلام افتخار به ارزش ها را در راستاي توسعه و ترويج ارزشها اجازه داده نه تفاخر به امور واهي و بي اساس را. ب ) واژگان كليدي تفاخر ، فخرفروشي ، كبر ، عجب ، حسد و تكاثر فهرست...............................................................................................صفحه بسم اله الرحمن الرحيم آ عنوانب تحميديهت تقديم بهث با تشكرج چكيده ح واژگان كليديخ فهرست مطالب د بخش اول : كليات و مفاهيم فصل اول:كليات مقدمه3 1 ـ 1 ـ 1 . الف ) بيان مسئله 5 1 ـ 1 ـ 2 .ب ) علت انتخاب موضوع و اهميت و فايده ي آن9 1 ـ 1 ـ 3 .ج ) تاريخچه و پيشينه ي پژوهش10 1 ـ 1 ـ 4 .د )سوال اصلي پژوهش14 1 ـ 1 ـ 5 . ه ) سوال هاي فرعي 14 ـ 1 ـ 6 . و ) پيش فرض ها 14 1 ـ 1 ـ 7 . ز ) فرضيه هاي پژوهش 14 1 ـ 1 ـ 8 .ح ) مفاهيم و متغيرها15 1 ـ 1 ـ 9 .نوع پژوهش16 فصل دوم : مفهوم شناسي 1 ـ 2 ـ 1 . تفاخر در لغت 18 1 ـ 2 ـ 2 . تفاخر در اصطلاح 19 1 ـ 2 ـ 3 . واژه هاي مترادف با تفاخر21 بخش دوم : عوامل تفاخر فصل اول: انواع تفاخر 2 ـ 1 ـ 1 . تفاخر به خدمات اجتماعي27 2 ـ 1 ـ 2 .تفاخر به نياكان28 2 ـ 1 ـ 3 .تفاخر به نعمت هاي زودگذر30 2 ـ 1 ـ4 .تفاخر به موقعيت اجتماعي30 2 ـ 1 ـ 5.تفاخر به مردگان32 2 ـ 1 ـ6.تفاخر به فلزات ارزشمند33 فصل دوم: عوامل و زمينه هاي فردي تفاخر در قرآن و حديث 2ـ 2 ـ 1 .بهره مندي از نعمت35 2ـ 2 ـ 2 .جهل36 2ـ 2 ـ 3 .علم38 2ـ 2 ـ 4 .اعمال نيك و عبادت41 2ـ 2 ـ 5 .خودپسندي42 2ـ 2 ـ 6. ريا 43 2ـ 2 ـ 7 . رفاه زدگي45 2ـ 2 ـ 8. تحقير ديگران47 2ـ 2 ـ 9 . ترس از فقر 48 فصل سوم: عوامل و زمينه هاي اجتماعي تفاخر در قرآن و حديث 2ـ 3 ـ 1 .دنيا52 الف ) برخوردي از ثروت زياد 55 ب ) تفاخر به مال و فرزند58 ج )جمال و زيبايي63 د )تفاخر به لباس , مسكن ، مركب64 2ـ 3 ـ 2. تفاخر به نسب و حسب عالي69 2ـ 3 ـ 3 .تفاخر به قدرت70 بخش سوم: آثار تفاخر فصل اول: آثار فردي تفاخر از منظر قرآن و حديث 3 ـ 1 ـ 1 .اعراض از آخرت77 3 ـ 1 ـ 2 .تاثير ناپذيري از قرآن78 3 ـ 1 ـ 3 .كفر80 3 ـ 1 ـ 4 .محروميت از محبت خدا81 3 ـ 1 ـ 5 .محروميت از نصرت خدا83 3 ـ 1 ـ 6 . نابودي اعمال83 فصل دوم: آثاراجتماعي تفاخر از منظر قرآن و حديث 3 ـ 2 ـ 1 . بخل ورزي و دعوت به بخل87 3 ـ 2 ـ 2 .تكبر88 3 ـ 2 ـ 3 .غرورو فريب خوردگي90 3 ـ 2 ـ 4.ممانعت از احسان92 3 ـ 2 ـ 5.ممانعت از پذيرش دعوت انبيا94 3 ـ 2 ـ 6 .گرايش به لعب و هواپرستي95 فصل سوم : تفاخر كنندگان در قرآن و حديث 3 ـ 3 ـ 1 . مفاخره حرب با عبدالمطلب99 3 ـ 3 ـ 2 . تفاخر مترفان و مستكبران99 3 ـ 3 ـ 3 . تفاخر فرعون101 3 ـ 3 ـ 4 . تفاخر قوم عاد102 3 ـ 3 ـ 5 . تفاخر مرد باغدار 103 بخش چهارم : رابطه تفاخر با ساير رذايل فصل اول: رابطه ي تفاخر با عجب و كبر در قرآن و حديث 4 ـ 1 ـ 1 . تكبر 108 4 ـ 1 ـ 2 . عجب و خودبيني111 4 ـ 1 ـ 3 . اسباب تكبر 113 1. افراط در تواضع 113 2 . بي توجهي به ارزش ها و معيارهاي برتري 114 3 . سنجيدن نعمت خود با ديگران 114 4 . گمان بر ماندگاري نعمت ها 115 5 . پيش گامي از ديگران 115 6 . نا آگاهي به پي آمدهاي تكبر 116 4 ـ 1 ـ 4 . مفاسد كبر ، عجب، فخر فروشي116 1 . آلودگي به شرگ و كفر116 2 . محروم شدن از علم و دانش 117 3 . سرچشمه بسياري از گناهان 118 4 . مايه تنفر و پراگندگي مردم 119 5 . مايه از دست دادن امكانات زندگي 120 6 . سرچشمه بزرگترين بدبختيها 121 فصل دوم: رابطه ي تفاخر با حسد و بخل در قرآن و حديث 4 ـ 2 ـ 1 . رابطه تفاخر با بخل124 4 ـ 2 ـ 2 . رابطه ي تفاخر با حسد125 4 ـ 2 ـ 3 . موجبات حسد و آثار آن126 بخش پنجم : عوامل بازدارنده از تفاخر فصل اول: عوامل اعتقادي و بينشي 5 ـ 1 ـ 1 . ياد خدا131 5 ـ 1 ـ 2.ايمان به آخرت133 5 ـ 1 ـ 3 .فلسفه آزمايش135 5 ـ 1 ـ 4 .فلسفه حج136 5 ـ 1 ـ 5 .فلسفه عبادت اسلامي137 فصل دوم: عوامل عملي و رفتاري 5 ـ 2 ـ 1 . ايجاد آگاهي142 5 ـ 2 ـ 2. انس با قرآن و تدبر در آن 143 5 ـ 2 ـ 3. زيارت اهل قبور144 5 ـ 2 ـ 4 . توجه به هدف آفرينش145 5 ـ 2 ـ 5. نقش خانواده در ايجاد رشد و محيط سالم خانوادگي146 5 ـ 2 ـ 6. رسيدگي به حال فقرا و مجرمان 147 نتيجه گيري149 راهكارهاي علمي 151 منابع152