نگاه معاونت پژوهش در خصوص مدرسه محوری و تاثیر آن در اهداف مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران را بیان فرمایید؟
ابتدا نسبت به بحث مدرسه محوری توضیح مختصری عرض کنم. تلقی های مختلفی از بحث مدرسه محوری است؛ بنده به تلقی خودم اشاره می کنم. مدرسه محوری تأمین تمامی زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری برای تحقق اهداف حوزه های علمیه در سطح مدارس است یعنی ما به سمتی حرکت میکنیم که تمامی نیازهای مدارس را برای اینکه بتوانند روی پای خودشان بایستند و تمامی اهداف حوزه های علمیه را محقق کنند و بتوانند یک فرایند کامل را در مدرسه شکل بدهند فراهم بشود تا نیازها تامین بشود قهرا این برنامه چند ضلع مطالعاتی دارد. نخست اینکه این نیازها چیست؟ این فرآیند چند مرحله است؟ مأموریت‌ها و یا رسالتهای تنظیم شده هر کدام از آنها به چه زیر نظام هایی یا خورده نظامهای تبدیل بشود؟ در واقع یک مطالعه راهبردی داریم.
دوم اینکه مدارس با توجه به اینکه در شرایط و زمانهای مختلف و با ظرفیت‌های مختلف شکل گرفته‌اند طبیعتاً این ها در یک طیف قرار میگیرند. مایک نوع مدرسه نداریم. این تفاوت‌ها خود نقش تأثیرگذاری در نحوة اعمال سیاست راهبردی در مدرسه محوری خواهد داشت. ممکن است هم اکنون، در مدرسه ای همه آمادگی‌ها برای اینکه خودش را تمشیت کند وجود داشته باشد و مدرسه ای هم به هر حال تازه این مسیر را آغاز کرده باشد.
سوم اینکه مدارس در شرایط مختلف اقلیمی شکل گرفتند. بوم شناسی فرهنگی کشور را لازم دارد. با توجه به همة تنوع متغیرهایی که روی فرهنگ و بافت دینی جوامع مختلف برجا می گذارد؛ بنابراین ما باید در چند فصل کلی مطالعه و برنامه ریزی داشته باشیم.
معاونت پژوهش چندین سال است از مدارس علمیه، گزارش گیری پژوهشی انجام میدهد و بحمد الله موفق شده‌ایم وضعیت سنجی و ظرفیت سنجی مدارس را نسبت به فعالیت پژوهشی داشته باشیم. این گزارش ها که با آمار، ارقام و نمودار همراه است امسال به یاری ما آمده تا با نگاهی که جناب آقای بهجتپور به مسایل دارند معاونتی باشیم که برنامه و بودجه سال تحصیلی پیش رو را بر اساس نگاه مدرسه محوری برنامهریزی کرده باشیم یعنی تمام معاونین پژوهش استان های کشور را به ستاد دعوت نمودیم و با حضور معاون پژوهشی استان و مدیران کل معاونت، با گزارش‌های آماری که در اختیار داشتیم، تک تک مدارس را به لحاظ وضعیتی که داشتند بررسی و نگاه کارشناسی استان و نگاه کارشناسی مدیران در مجموعه ستاد و با توجه به جمیع شرایط فرهنگی، محدودیتها، محرومیت ها و همینطور قابلیت ها و پتانسیل هایی که ظهور و بروز داشت به یک برنامه رسیدیم.
به طور مثال گاهی در یک شهر کوچک مدرسه ای خود را در یک تراز خیلی بالاتر از حد انتظار، نشان داده است. طبیعتاً ما در آنجا با اختیارات بیشتر و در واقع گشایش بیشتری رفتار کردهایم. برای برخی از مدرسهها تقدیر نامههایی را پیشنهاد کردیم؛ به طور کلی بر اساس شناسایی نقاط ضعف و قوت مدارس، برنامه ریزی سال آینده را انجام دادیم. دقیقاً یک برنامه کاملاً عملیاتی برای فعالیت‌های پژوهشی مدارس تعریف شده است چون پیش از این شناخت اجمالی داشتیم. سابقاً یک برنامه کلی از فعالیتها را به عنوان یک سبد به مدارس ارایه می‌کردیم و از مدرسه میخواستیم که بر اساس توانایی خودش هر برنامهای را که میتواند اجرا کند؛ این روند چند سال اتفاق افتاد ولی امسال برای ما کاملاً روشن است که هر مدرسه چه ظرفیتی دارد لذا در حال حاضر بر اساس تراز متفاوت و یک طیف، برنامههای مدارس تعریف شده و ما میدانیم که مدرسه الف در شهر خاص، سال آینده قرار است از نقطه الف به نقطه ب برسد.
نتایج بررسی های کارشناسی صورت گرفته و تبیین حرکت نقطه به نقطه که به آن اشاره فرمودید، پژوهش را به چه سمت و سویی هدایت خواهد کرد؟
این برنامه ما را به سمت و سویی هدایت میکند که بتوانیم در واقع یک فرآیند اهداف پژوهشی را در درون خود مدرسه کاملا تعبیه شده ببینیم و دیگر ستاد برنامه اعلامی نداشته باشد. برنامه برای خود مدرسه باشد. از این پس ما فقط چارچوب‌های کلی را رهبری میکنیم. در واقع همان جایگاهی که برای ستاد مرکز تعریف شده یعنی راهبری کلان حوزه های علمیه. تصورم می نمایم این مدلی که ما دنبال می کنیم بسیار مورد توجه و استقبال مدیر محترم مرکز قرار گرفته است. این یک برنامه بالینی تلقی میشود. یک بررسی دقیق بالینی است. نسبت به مدیریت پژوهش مدرسه، رابطة مدیر مدرسه با بخش پژوهش مدرسه؛ رابطة هیئت امنا با مدرسه، تمام این خطوط ارتباطی که می بایست در مدرسه وجود داشته و آن سیستم کار پژوهشی را شکل میدهد موشکافی شده و بر اساس آن روشن است که کدام یک از مدرسه ها به کدام سمت بروند و از چه نقطهای به نقطه دیگر نتقال پیدا کنند.
در این خصوص لازم است به قاعده بسیار مهمی اشاره کنم که اگر این قاعده رعایت نشود ما موفقیتی نخواهیم داشت. آن قاعده این است "نقطة عزیمت ما، نقطة تصمیم به عملیات ما باید آستانة تحمل جامعه مخاطب باشد". ما ظرفیت سنجی میکنیم، توانایی سنجی میکنیم ببینیم این جامعه مخاطبی که این برنامه را برایش در نظر گرفتهایم در چه توانی قرار دارد. در بحث پژوهش متأسفانه یک دیدگاه وجود دارد که معمولاً یک نگاه آرمانی است. وقتی حرف از پژوهشگر می شود همه نگاه‌ها معطوف می شود به شخصیت‌های خیلی تراز اولی که در کارهای تحقیق وپژوهش استخوان خرد کردهاند. اگر قرار باشد ما سطح برنامه ها را در آن تراز ببینیم هیچ وقت نمی‌توانیم از طلبهها توقع داشته باشیم. به طور مثال کسی که هنوز بدن او هیچ آمادگی ندارد شما توقع داشته باشید که رکورد شکن وزنه‌برداری بشود. هیچ‌گاه امکان موفقیتش متصور نیست و ممکن است صدمات جسمی هم ببیند. ما هدف‌گذاری میکنیم برای همین رکورد شکنی اما ما بدن را آماده میکنیم به صورت آرام آرام برای رسیدن به آمادگی لازم برای رکورد شکنی. بنده اعتقاد دارم پژوهشگری راهی غیر از این ندارد و هر تصور و تفکری غیر از این داشته باشد موفق نخواهد بود. ما می‌خواهیم کارهای فاخر پژوهشی انجام بدهیم و هیچ شکی در آن نیست؛ اما اگر بخواهید که مجموعه آموزشی نوپا و جوان را که اتفاقاً بخش پژوهش آن از همه جوانتر است و حتی به سن نوجوانی و جوانی هم نرسیده است؛ (معاونت پژوهش از ابتدا بوده اما به صورت پشتیبان نظام آموزشی عمل می کرده و با تاخیر بخش پژوهش آن شکل گرفته است) در واقع اگر بخواهیم از طلبه ها پژوهشگر تربیت کنیم که در واقع مأموریت پژوهش است یعنی تحقق این تعبیر بلند مقام معظم رهبری حفظه الله از حوزههای خواهران انشالله در واقع هزاران پژوهشگران و فیلسوف تربیت بشود که قله اهداف ما است؛ اگر بخواهیم به قله برسیم قهرا باید حرکت‌های گام به گام و پلکانی را مورد ملاحظه قرار دهیم. هم در حد تک‌تک طلبهها و هم به لحاظ سیستمی مدرسه در ابعاد خرد به شکل سیستم یک کلان در کل کلانِ ساختار حوزه های علمیه.
وقتی از حوزه های علمیه، حوزه علمیه یاد می شود که همة کاربردهای حوزوی در آن نهادینه شده باشد اگر نشده ما می‌گوییم فعلا یک نهاد آموزشی داریم، طلبه آموزش می‌دهیم اما آموزش طلبه، همة کارکرد حوزه نیست. کارکرد حوزه، پژوهش است، تبلیغ و ترویج دین است، تربیت و تهذیب است یعنی ما وقتی به حوزه می‌گوییم حوزه که مجموعة این کارکردها در جریان است؛ بنابراین در کنار نهاد آموزشی حوزه به نهاد پژوهشی، به نهاد تربیتی تهذیبی و نهاد تبلیغی و فرهنگی سیاسی هم نیازمندیم. باید به صورت سازمان یافته در ساختار کلان حوزه‌ها متغیر باشد.
معاونت پژوهش 3 دوره را پشت سر گذاشته؛ در حال حاضر در دوره سوم هستیم و در حقیقت در این دوره است که پرداختن به ماموریت پژوهشگری را آغاز کردهایم. انتظار داریم انشالله به سمت و سویی برویم که از بین خواهران حدودا ۱۰ درصد از کل طلاب حوزههای علمیه خواهران به صورت حرفهای به عنوان پژوهشگر تربیت شوند. ما هیچ گریزی نداریم جز اینکه آرام آرام با توجه به تواناییهای مدارس حوزوی خواهران، به سمت همان پژوهشگری فاخر، پژوهشگری مسئله محور که موجب تولید علم است حرکت کنیم؛ اما این کار تدریجی و پلکانی خواهد بود و سازمان دهی خواهد شد.
به نقش معاونت پژوهش در اجلاس سراسری مدیران که در پایان مرداد ماه برگزار خواهد شد اشاره فرمایید.
ما در اجلاس مدارس که در مرداد ماه برگزار می گردد 2 کمیسیون داریم به این دلیل که معاونت پژوهش 2 ماموریت کلی دارد اول ماموریت ذاتی و مستقل و دوم وظیفه تابعی یا پشتیبانی.
از یک سو با توجه به اینکه برنامه ریزی کلان نظام تعلیم و تربیت و تدوین متون تحصیلی بر عهده معاونت است. ما یک ماموریت تبعی و پشتیبانی داریم از نظام آموزش، از نظام تعلیم و تربیت، مطالعات و برنامهریزی کلان نظام تعلیم و تربیت و تدوین متون اصلی تحصیلی به عهده معاونت پژوهش است. یک کمیسیون معطوف است به نظام آموزش و مسائلی که در این رابطه داریم. کمیسیون دوم در رابطه با ماموریت ذاتی و مستقل ما است که همان بحث تربیت و به کارگیری پژوهشگران است یعنی معاونت پژوهشی مأموریت دارد از بین خواهران طلبه عدهای را برای کار حرفه ای و پژوهش تربیت کند. وقتی توانمندی هایشان به فعلیت رسید و در واقع آماده کار علمی پژوهشی شدند ان شاالله آنها را به سوی سمت مراکز پژوهشی و نشریات علمی و در واقع سازههای پژوهشی سوق می دهیم.
محور های بحث و گفتگو در کمیسیون های اجلاس سراسری چه خواهند بود؟
با توجه به اینکه محور اجلاس به رفع کاستیهاست، ما قبلاً مشکلات اساسی را احصا کردیم که حاصل نظرسنجی های انجام شده در سال های گذشته و در کل مدارس علمیه کشور است. نتایج را در چند محور خیلی مهم استخراج کردیم که این محورها را در درون این دو کمیسیون دنبال خواهیم کرد. ساز و کارهای پیشنهادی را با پیشنهادهایی که از سوی خواهران اخذ کردیم به یک سری پیشنهادهای شفاف رساندهایم. بعضاً در بحث انتقادات و گلایه‌های زیادی که نسبت به تحقیقات پایانی مربوط به سطح ۲ بوده حالا یک تغییر اساسی داده شده که ان شاالله به بحث گذاشته خواهد شد. اگر مشکلاتی نداشته باشد از سال تحصیلی جدید اجرایی خواهد شد. نظر مدیران در کمیسیون مجازی خواسته شده و نظرشان مثبت است چرا که پیشنهاد جدیدی است که با یک سازوکار نوین جایگزین ساختار قبلی خواهد شد و در یک سیستم پژوهشی قرار خواهند گرفت. در حقیقت مهارت‌های پژوهشی طلاب از ابتدای تحصیل همزمان با برنامه آموزشی تکمیل میشود و نتایج در قالب سه مقالهای که در بازههای زمانی مختلف -هریک به ارزش یک واحد- ارائه میشود و با ارزیابی استاد نمره به جای تحقیق پایانی قرار می گیرد. تحقیق پایانی قبلی که گاهی تا دو سال بعد از پایان تحصیل، طلبه ها درگیر آن بودند و روند وقت گیری بود. مباحث مربوط به جلسه دفاع استاد راهنما وجود داشت که تناسبی با سطح ۲ نداشت. در خصوص کمبود منابع علمی پژوهشی در شهرستان های کوچک و مدارس که واقعا فقر منابع بسیار زیاد و محسوس بود. ان شالله راهکارهای مطرح شده در جلسه پیگیری خواهد شد. به ضعف تکنیکال متون تحصیلی رسیده ایم فکر میکنیم مهمترین مشکل ما در متون تحصیلی عدم تکنیکال بودن متون است؛ البته مشکلات دیگری مثل عدم تناسب حجم کتاب با واحدهای درسی وجود دارد. مشکلاتی به لحاظ علمی و آموزشی دارد که برای آنها پیشنهاداتی داریم که در کمیسیون ها مطرح خواهد شد تا به امید خدا بتوانیم سال تحصیلی پیش رو را با برنامههای با نشاطتر و با نقایص کمتر آغاز کنیم.
خواهران هم ان شالله با آرامش و باکیفیت بالاتر مشغول فعالیت علمی و تحصیلشان باشند.
