میزگرد علمی «تحلیل رویکرد ایمانی و عقلانی در آثار مؤلفان کتب اربعه با محوریت تبیین و صیانت از معارف اهلبیت علیهمالسلام»، روز سهشنبه ۱۱ آذر ۱۴۰۴ به همت واحد پژوهش حوزه علمیه بانو امین(ره) و در راستای برنامه پنجساله پژوهشی این واحد برگزار شد. این میزگرد علمی تخصصی با حضور سرکارخانم دکتر بادرانی و جمعی از طلاب سطح ۳ مدرسه، در فضایی علمی و تحلیلی به بررسی ابعاد معرفتی و تاریخی مؤلفان کتب اربعه پرداخت.
در آغاز این میزگرد علمی تخصصی، سرکارخانم دکتر بادرانی با تبیین ضرورت صیانت از میراث حدیثی شیعه در برابر جریانهای انحرافی، به فضای فکری زمان شکلگیری کتب اربعه اشاره کردند. ایشان توضیح دادند که جریانهایی مانند زیدیه، اسماعیلیه و نصیریه، که بهدنبال ایجاد هویتهای مستقل مذهبی بودند، زمینهای را فراهم کردند که مؤلفان کتب اربعه ناگزیر از اتخاذ رویکردی ترکیبی از ایمانباوری و عقلانیت نقادانه شوند. از نگاه دکتر بادرانی، این مؤلفان با اتکا به اصول اصیل حدیثی و روشهای دقیق اعتبارسنجی، توانستند بنیانی مطمئن برای معرفت شیعی ایجاد و از تحریف معارف اهلبیت(ع) جلوگیری کنند.
در ادامه، خانم پازوکی با بررسی بستر فرهنگی و سیاسی عصر شیخ صدوق، نقش ویژه حکومت آلبویه را در گسترش علوم شیعی برجسته ساخت. وی با اشاره به سیاست اعتدالگرای این حکومت و فضای باز علمیِ شهر ری، توضیح داد که حضور استادانی چون علیبنبابویه و ابنولید قمی در کنار امکان تعامل علمی با منابع اهلسنت، شرایطی را ایجاد کرد که به شکلگیری روش معتدل، مناظرهمحور و عقلانی شیخ صدوق انجامید. ایشان یادآور شد که صدوق در مواجهه با اختلافات فرقهای و فضای فکری متنوع آن زمان، کوشید تا با رویکردی علمی و اخلاقمدارانه، چهرهای منسجم از معارف اهلبیت ارائه کند.
پس از آن، خانم جعفری به روشهای شیخ صدوق در پاسداشت میراث اهلبیت(ع) پرداخت و توضیح داد که صدوق علاوه بر نقل حدیث، در حوزههای مناظره، گفتوگوی علمی و نگارش مباحث تحلیلی نقش فعالی ایفا کرد. او در آثاری چون التوحید، کمالالدین و علل الشرایع، با رویکردی عقلانی به تبیین مبانی کلامی شیعه پرداخته و با طرح مبانی استدلالی، زمینه فهم دقیقتر معارف را فراهم ساخته است. جعفری تأکید کرد که صدوق تلاش داشت از طریق این شیوهها هم به رفع شبهات بپردازد و هم فضای تعامل محترمانه میان مذاهب اسلامی را تقویت کند.
در ادامه خانم راستگویان با تشریح جایگاه شیخ طوسی در استمرار و تکامل جریان حدیثنگاری امامیه، به نقش بنیادین او در نهادسازی علمی اشاره کرد. او تأکید نمود که تأسیس حوزه علمیه نجف توسط شیخ طوسی، بههمراه تربیت بیش از سیصد عالم برجسته، نقطه عطفی در تاریخ معارف شیعی بود. راستگویان همچنین با اشاره به گستره آثار طوسی در تفسیر، فقه، اصول، رجال و حدیث توضیح داد که تلاش او در رفع تعارض روایات، تنظیم قواعد اصولی و ایجاد چارچوبی عقلانی برای فهم حدیث، نقش مهمی در تحکیم پایههای معرفتی تشیع ایفا کرد.
در پایان نشست، جمعبندی مباحث نشان داد که موفقیت مؤلفان کتب اربعه در حفظ و عرضه صحیح معارف اهلبیت(ع)، نتیجه پیوند میان ایمان، استدلال علمی، شناخت شرایط اجتماعی و اهتمام به روشهای دقیق اعتبارسنجی بوده است.
