به گزارش روابط عمومی حوزه علمیه خواهران هرمزگان، خانم دکتر زهرا سجادی در یک نشست علمی به بررسی مدرسه کلامی قم در قرن چهارم هجری پرداختند. این نشست با تبریک ولادت با سعادت حضرت زهرا (س) آغاز شد و دکتر سجادی با بیان ارادت خود به حاضران، به اهمیت علم و معرفت در زندگی انسان‌ها اشاره کردند.
خانم دکتر سجادی در ابتدای سخنان خود به تعریف مکاتب کلامی شیعه پرداختند و گفتند که این مکاتب شامل حوزه‌ها و مدارس کلامی هستند که در تاریخ اسلام در مکان‌هایی چون مدینه، کوفه، بغداد، ری، شامات و حله شکل گرفته‌اند. ایشان تأکید کردند که تقسیم‌بندی عالمان شیعه بر اساس آرای خاص، به دلیل تنوع آرا و روش‌ها، کار دشواری است و به جای آن، باید بر اساس روش‌شناسی و نوع نگاه به منابع تفکر دینی تقسیم‌بندی انجام شود.
وی منابع تفکر دینی را شامل قرآن، سنت، عقل و اجماع دانست و به دو رویکرد عقل‌گرا و نص‌گرا در مواجهه با این منابع اشاره کردند. دکتر سجادی توضیح دادند که برخی عالمان شیعه به قرآن به عنوان منبع اصلی اعتقاد دارند، در حالی که برخی دیگر سنت را نیز به عنوان منبع مهمی در کنار قرآن می‌دانند. این نوع نگاه به منابع تفکر دینی، روش‌شناسی ما را مشخص می‌کند و به دو رویکرد عقل‌گرا و نص‌گرا تقسیم می‌شود.
دکتر سجادی به تاریخچه مراکز علمی شیعه اشاره کردند و گفتند که از قرن اول هجری، مدینه به عنوان مرکز علمی شیعه شناخته می‌شد. با گذشت زمان و در قرن دوم، کوفه به مرکزیت علمی شیعه تبدیل شد و سپس قم به عنوان مرکز علمی مهم در تاریخ تشیع شناخته شد. ایشان تأکید کردند که تشیع قم ناشی از تشیع کوفه است و در ادامه به شخصیت‌های مهمی چون احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن محمد بن خالد برقی، شیخ گلیمی، شیخ صفار و شیخ صدوق اشاره کردند.
خانم سجادی به دو جریان کلامی در کوفه اشاره کردند: یکی خط حدیثی و دیگری گرایش کلامی که به تولید نظریه‌های کلامی بر پایه عقل می‌پرداخت. این دو جریان به قم منتقل شدند و در نیمه قرن سوم، مدرسه کلامی قم به اوج خود رسید. ایشان تأکید کردند که شرایط سیاسی و اجتماعی قم و یکدست بودن مذهب شیعه در این شهر، به رشد علمی و کلامی شیعه کمک کرد.
وی همچنین به نقش شخصیت‌های کلامی در قم اشاره کردند و گفتند که این شخصیت‌ها با توجه به شرایط موجود، به دفاع از آموزه‌های اعتقادی و رد شبهات پرداخته‌اند. ایشان به شخصیت‌هایی چون شیخ صدوق و شیخ کلینی اشاره کردند و تأکید کردند که این شخصیت‌ها در انتقال و حفظ معارف دینی نقش بسزایی داشته‌اند.
ایشان در ادامه تأکید کردند که مدرسه کلامی قم با رویکرد حدیثی و نص‌گرا، در عین حال به دفاع از آموزه‌های اعتقادی و رد شبهات نیز پرداخته و شخصیت‌های مهمی را در این زمینه پرورش داده است.
در ادامه وی با اشاره به شخصیت‌های برجسته‌ای چون موسی بن عبدالله اشعری و آدم بن عبدالله اشعری، بیان کرد که این افراد در طبقه دوم محدثان اشعری قرار دارند و از اصحاب امامان معصوم همچون امام صادق (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) و امام جواد (ع) به شمار می‌روند. این شخصیت‌ها در نیمه دوم قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری زندگی می‌کردند و از جمله آن‌ها می‌توان به ذکری بن ادریس و زکریا بن آدم اشاره کرد.
وی تأکید کرد که احمد بن اسحاق از صحابه بزرگ امام حسن عسکری (ع) بوده و در نقل احادیث و تأسیس علم حدیث نقش بسزایی داشته است. این شخصیت به دلیل سخت‌گیری در صحت احادیث و تلاش برای حفظ معارف دینی، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین محدثان شناخته می‌شود.
وی در ادامه به تاریخ مهاجرت اشعریان به قم اشاره کرد و گفت که این مهاجرت از اواخر قرن اول هجری آغاز شده و در قرن دوم ادامه یافته است. خانم سجادی تأکید کرد که ساکنان محلی قم نیز در این دوران به تشیع گرویده و در کنار اشعریان، نقش مهمی در گسترش علم و معارف دینی ایفا کرده‌اند. او همچنین به شخصیت‌های برجسته‌ای چون شیخ کلینی و شیخ صدوق در مدرسه کلامی قم اشاره کرد و گفت که این دو عالم بزرگ، تأثیر عمیقی بر علم حدیث و کلام در تاریخ تشیع داشته‌اند.
شیخ کلینی، مؤلف کتاب «الکافی»، به عنوان یکی از مهم‌ترین محدثان شیعه شناخته می‌شود. خانم سجادی توضیح داد که شیخ کلینی در روستای کلین از توابع ری متولد شده و در طول بیست سال زحمت، کتاب «الکافی» را تألیف کرده است. این کتاب به عنوان یکی از کتب اربعه شیعه، از اعتبار بالایی برخوردار است و شامل ابواب مختلف دینی، اصول اعتقادی و اخلاقیات می‌باشد.
پس از شیخ کلینی، خانم سجادی به شیخ صدوق اشاره کرد و گفت که او از علمای قرن چهارم هجری و مشهورترین فقیه مکتب کلامی و حدیثی قم به شمار می‌رود. شیخ صدوق با تألیف بیش از سیصد جلد کتاب، به گسترش معارف دینی و پاسخ به شبهات مخالفان پرداخته است. مهم‌ترین اثر او، کتاب «ملاحسن الفقیه» است که به عنوان یکی از کتب معتبر شیعه شناخته می شود.
در پایان این نشست، دکتر طباطبایی با طرح سؤالی از خانم سجادی، به بررسی نحله‌ها و گرایش‌های مختلف در میان مراجع معظمی که مردم به آن‌ها ارادت دارند، پرداخت. وی خواستار بررسی این دسته‌بندی‌ها در میان مراجع معاصر شد و خانم سجادی به تأکید بر وجود دیدگاه‌های مختلف در حوزه علم کلام و حدیث پرداخت.
