اشاره
«منصوره شاکری»، دارای مدرک سطح سه حوزه است و هم‌اينک پنج سال می‌باشد که مدیريت «مدرسه‌ي علميه‌ي خواهران الزهرا(س)» یزد را به عهده دارد. او پژوهش‌هایی در موضوع ائمه‌ي اطهار(ع)، نزول دفعی و تدریجی قرآن، مقایسه بین روان‌شناسان غرب و اسلام در مورد کودک، زن و شخصیت او و خلافت بلافصل حضرت علی(ع) انجام داده است. اين مدرسه‌ي علميه در سال گذشته به عنوان مدرسه‌ي نمونه‌ي پژوهشي معرفي شده است. بدين منظور با ايشان به گفت‌وگو پرداختيم و دغدغه‌ها و مشکلات پژوهشي را از وي جويا شديم.
پویش: نظر شما درباره‌ي ضرورت پژوهش در جامعه‌ي امروز به ویژه در حوزه‌های علمیه خواهران چیست؟
ما در عصری به سر می‌بریم که تکنولوژی در همه‌ي عرصه‌ها سبب پیشرفت طرح و برنامه‌ها شده است و ابزار پیشرفته، تغییرات وسیعی در همه‌ي زمینه‌ها، به‌ویژه موضوع پژوهش ايجاد کرده است؛ به همین دلیل در روش‌های تحقیق نیز تحول و دگرگوني به وجود آمده است. پس حوزه‌های علمیه در کنار اين توسعه، بايد تلاش گسترده‌ای انجام دهند؛ هم به لحاظ تجهیز امکانات و وسائل همچون کامپیوتر و نرم افزار‌های پیشرفته در عرصه‌ي تحقیق و پژوهش و هم به روش‌ها و اسلوب جدید تحقیق.
پویش: موفقیت این مدرسه‌ي علمیه در عرصه‌ي پژوهش مدیون و مرهون چه بوده است؟
ما همه ساله در ابتدای سال تحصیلی به طلاب توصيه مي‌کنيم که تحقیق و امور پژوهشی ایشان برای مسؤولان مدرسه بسیار مهم است. ما برنامههاي منظم اردویی برای حضور طلاب خواهر در کتابخانه‌های بزرگ تشکیل داده‌ایم و برگزاری مسابقاتی را با موضوعات تحقیقی روز، به همراه جوایز ارزنده در برنامه‌ي مدرسه گنجانده‌ایم. همچنین در فارغ‌التحصیل شدن طلاب نیز جزوه‌هاي تحقیقی و پژوهشی آنان لحاظ مي‌شود.
به نظر بنده، نظام آموزش و پرورش ما یک نظام رسمی است و قوانين حاکم بر آن قبل از اينکه تولید کننده باشد پردازنده‌ي دانش و بینش است؛ یعنی مصرف کننده‌ي اطلاعات است و اين بی‌حاصل است. طلاب ما با همان بینش و نگاه از دبیرستان فارغ‌التحصیل شده وارد حوزه مي‌شوند، اما خواسته‌ي ما، اهمیت و توجه بیشتر به موضوع پژوهش در حوزه است؛ چون دانشمندان مسلمان هم اولین بنیانگذاران روش علمی تحقیقی در کشف مجهولات بود‌ه‌اند؛ ولی متأسفانه در آموزش و پرورش کشور، ما در همه‌ي دروس کاملاً مصرف کننده‌ایم. امید است بتوان از راه حوزه‌های علمیه و دروس آموزشی آن، به مطالعات و مجهولات، به ویژه در بخش مطالعات زنان، طلابی محقق و پژوهشگر تربیت کرد تا طلاب بتوانند ناشناخته‌های وجودی زن و مسائلي پيرامون آنان را کشف کنند.
پویش: آیا برای گسترش فعالیت‌های پژوهشی خود در این مدرسه، دوره‌های خاصی برای طلاب دارید؟
ما افزون بر برنامههاي آموزشي و کارگاهي که از سوي مرکز مديريت اعلام مي‌شود، دوره‌های پژوهشی ویژه‌ي استاد راهنما و کارگاه‌های روش تحقیق برای طلاب مدرسه برگزار کرده‌ايم؛ زيرا معتقديم فراهم آوردن تجهیزات به‌روز و جدید اعم از یافتن نرم‌افزارهاي منبع و لوح‌هاي مفید، کمک مطلوبی در امر پژوهش است.
پویش: درباره‌ي برنامه‌های پژوهشی ویژه در این مدرسه، مطالبي را بيان کنيد؟
حوزه‌ي علميه‌ي الزهراي یزد در سال 1358 تأسيس شده و هم‌اينک طلاب در سطح دو، 180 نفر و در سطح سه، 60 نفر هستند. بخش پژوهش از سال 81 فعاليت جدي خود را آغاز کرده که تاکنون موفقيت‌هايي داشته و از سوي مرکز مديريت در بخش پژوهش به عنوان مدرسه‌ي علميه‌ي نمونه معرفي شده است.
هم‌اينک دروس نظری که از سوي مرکز مدیریت ارائه می‌شود و همه‌ي حوزه‌ها بايد آن برنامه‌ها را اجرايي کنند به همراه پژوهش‌هايی که از سوي خود مدرسه در نظر گرفته شده به عنوان اصلی‌ترين برنامههاي پژوهشی طلاب این مدرسه است که در قالب پایان‌نامه به آن مي‌پردازند. تلاش می‌کنیم افزون بر برنامههاي ارسالی از سوی مرکز مدیریت در حوزه‌ی پژوهش، خود ما نیز فعالیت بيشتري در این زمینه داشته باشیم.
پویش: آیا برنامههاي پژوهشي شما به صورت کوتاه مدت اجرايي مي‌شود يا برنامه‌ريزي سالانه داريد؟
تاکنون تلاش کرده‌ايم برنامه‌های پژوهشی ما به صورت مداوم باشد به طوری که این برنامه‌ها حتی در تعطیلات تابستان هم برگزار شود. خوشبختانه در اين بخش، طلاب این مدرسه، استقبال خوبي نشان داده‌اند. ما نيز در اين خصوص برنامههاي بيشتر را براي طلاب، تدارک ديده‌ايم تا بتوانند در مدت تحصيل خود، يک‌سري مسائل پژوهشي و موضوعات روز را مورد پژوهش قرار بدهند و آن را به جامعه عرضه کنند.
پویش: به نظر شما یک طلبه‌ي پژوهشگر در حوزه‌ي علمیه‌ي خواهران چه موضوعاتی را بیشتر باید مورد توجه قرار دهد؟
طلبه‌اي در پژوهش موفق است که در تمام زمینه‌ها، به ویژه امور بانوان مسلط باشد؛ چرا که در این بخش، مسائل بسیاری وجود دارد که گاهي برای طلبه ایجاد اشکال می‌کند. پس طلاب خواهر باید به‌روز باشند تا در زمان تحقیق و استفاده از آیات و روایات، آنها را کاملاً مورد واکاوی قرار دهند و آگاهانه مطلبی را به رشته‌ي تحریر درآورند؛ زيرا این موارد هنوز در جامعه مبهم و ناشناخته است و عدم شفاف سازی علمی و پرداختن سطحی به مسأله، کمک چندانی نمی‌کند. تا به حال بیشتر تحقیقات مهم و شاخص در مسائل زنان، از سوي آقایان صورت گرفته است مثلاً در مسأله‌ي حجاب، شهید گران‌قدر استاد مطهری خیلی عالی بحث کرده‌اند و کتاب ارزشمندي از ايشان به چاپ رسيده است؛ اما ضروري است اين مسأله‌ي مهم از سوی يک زن پژوهشگر که خود درگير با آن است به صورت دقيق و کاربردي پاسخ داده شود تا جامعه‌ي امروز، پاسخ خود را از آن پژوهش بگيرد و راه درست را بپيماييد. اين گونه موضوعات بهتر است به وسيله‌ي طلاب خواهر دنبال شود. اميدورايم خواهران طلبه نيز در اين خصوص، همت بيشتری به کار ببندند.
پویش: در مقوله‌ي آسیب شناسی چه آسیب‌هایی را پیش روی پژوهشگران طلبه‌ي خواهر می‌بینید؟
شناسایی سریع منابع، هدایت مراجعات طلاب خواهر به افراد موثق، مجهز شدن مدارس به تجهیزات پژوهشی، خارج شدن دروس حوزه از مطالعه‌ي سطحی و برگرداندن آن به شکل کاملاً پژوهشی و روش‌مند، راهنمایی طلاب به ایجاد فکر، یادگیری و تحقیق در تمام ابواب علمی از ضرورت‌هاي امروز است که اگر به خوبي بدان پرداخته نشود به آسيبی جدي در حوزه‌ي علميه بدل خواهد شد که براي آينده‌ي خواهران طلبه پسنديده به نظر نمي‌رسد.
پویش: در نشریه‌ي شمیم پويش تلاش مي‌شود تا آسیب‌ها، موانع و راهکارهای پژوهش به صورت علمی و دقیق با پژوهشگران و مدیران موفق حوزه‌ها مطرح و بررسی شود. با توجه به این فرایند، نظر شما در مورد موانع و کمبود‌ها در مسأله‌ي پژوهش چیست؟
حوزه‌هاي علميه به ویژه حوزه‌های علميه‌ي خواهران باید به کتابخانه‌های قوی مجهز شوند و به منابع معتبر دسترسی داشته باشند. این مسأله در حوزه‌هاي علميه‌ي شهرستان‌ها برای پژوهشگران خواهر به مشکلی بزرگ تبديل شده است؛ چرا که منابع کافی را برای پژوهش در شهر خود نمي‌يابند و به ناچار و با تمام سختي‌هايی که براي يک طلبه‌ي خواهر وجود دارد، با سفرهاي متعددي به حوزه‌ي علميه‌ي قم و يا شهرهاي که از منابع غني‌تري برخوردار هستند، به دنبال تکميل مراحل پاياني خود مي‌روند که خود این مسأله نيز مشکلات فراواني را به دنبال دارد. مي‌طلبد مسؤولان در اين خصوص و براي تجهيز کتابخانه‌هاي مدارس، تلاش بيشتري نشان دهند تا ديگر خواهر طلبه با چنين مشکلاتي مواجه نشود و بتواند پژوهش‌هاي خود را به راحتي انجام دهد؛ زيرا هرچه مقدمات پژوهشي فراهم شود زن پژوهشگر نيز موفقيت بيشتری خواهد داشت.
در خصوص تجهيز کتابخانه‌ي مدرسه و تهیه‌ي منابع علمي و پژوهشي ما تلاش فراواني داشته‌ايم و هم‌اينک با تمام مشکلات مالي که پيش روي‌مان بوده، خوشبختانه توانسته‌ایم در حدود سه میلیون تومان کتاب تهيه کنيم. فضای کتابخانه‌ي اين مدرسه نیز با تغییراتي که صورت گرفته، فضاي کاملاً باز، با نور کافی و تجهیزات گرمایشی و سرمایشی است. از نظر دسترسی به منابع نیز امکان ارتباط با سایت‌ها و تهیه‌ي نرم‌افزارهاي مختلف را برای طلاب فراهم آورده‌ایم.
پویش: براي تقويت پژوهش در حوزه‌ي علميه‌ي خواهران چه پيشنهادي داريد؟
برای تقویت پژوهش، آموزش‌ها باید خلاق و تفکرمحور باشند و محدود به نمره و امتحانات نشود. باید به چشم‌انداز روش‌های جدید تحقیق نظاره شود؛ بنابراين مدرن‌ترین ابزار تحقیق بايد در کارگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ايجاد و فهرست‌نامه‌‌ای جامع برای منابع در سطوح مختلف تهیه شود. امروزه نظام آموزشی، باید زمینه را برای تقویت کنجکاوی و ایجاد انگیزه در نسل جوان حوزه مهیا کند تا جوان خود از کشف ناشناخته‌های به وجود آمده، لذتی حقیقی ببرد.
پویش: با توجه به کمبودهای پیش گفته برای طلاب خواهر در شهرستان‌ها، آیا دسترسی کافی به استادان راهنما و مشاور برای طلاب وجود دارد یا در این زمینه نیز با نارسایی روبه‌رو هستيد؟
در شهر یزد، نیروی بالفعل و استاد کافی وجود دارد؛ اما دسترسی به ایشان سخت و گاهی پرهزینه است. متأسفانه گاهي ديده شده که استادان قوي و باتجربه در اين شهر وجود دارد؛ اما طلبه‌ای که به اين تجربه و راهنمايي نياز دارد بايد براي به دست آوردن استاد خوب و راهنماي‌هاي پژوهشي مجرب، هزينه‌ي زیادی به استاد بپردازد. متأسفانه پرداخت اين هزينه‌ها از توان يک طلبه خارج است؛ از اين‌رو طلاب خواهر براي انجام تحقيقات و پژوهش‌هاي خود با مشکل جدي استاد راهنما و استاد مشاور روبه‌رو هستند.
پویش: شما چه پیشنهاد یا راهکاري در اين خصوص داريد؟
به نظر مي‌رسد مرکز مديريت حوزه‌ي علميه‌ي خواهران بايد در خصوص به‌کارگيري نيروهاي توانمند و استادان مجرب به صورت جدي وارد شود و يا اينکه استادان باتجربه و فعال علمي را در حوزه‌هاي علميه‌ي خواهران فعال‌تر کند تا ديگر خواهران طلبه با چنين مشکلاتي روبه‌رو نشوند و بتوانند به راحتي، پژوهش‌ها و تحقيقات پاياني خود را دنبال کنند که اگر اين امر تحقق يابد در آينده‌ي نزديک، شاهد رشد دوچندان تحقيقات طلاب خواهيم بود و اين سبب پويايی و شکوفايي پژوهش در حوزه‌هاي علميه خواهد شد.
پویش: از ديدگاه شما طلبه باید پژوهش‌محور باشد یا متن‌محور؟
به نظرم هر چه طلبه پژوهش‌محور باشد در فعاليت‌هاي علمي و تحصيلي خود موفق‌تر خواهد بود؛ البته اگر متن دروس هم پژوهش‌محور باشد طلبه را در رسيدن به هدف، بيشتر کمک خواهد کرد.
پویش: برنامههاي پژوهشی و آموزش طلاب تا چه اندازه موفق بوده و برای فراگیر شدن آن چه پیشنهادی دارید؟
خوشبختانه دوره‌هاي آموزشي و پژوهشي بسيار خوبي برگزار شده است؛ ولي نياز است که اين دوره‌ها ادامه يابد تا طلاب با حضور در کارگاه‌هاي آموزشي و پژوهشي با مسائل مختلف دست و پنجه نرم کنند و به نتايج مطلوب دست يابند. در اين خصوص معاونت‌هاي پژوهش بايد در مدارس علميه‌ي خواهران، مسائل پژوهشي را جدي بگيرند و بدانند که بسياری از موفقيت‌ها و تلاش‌هاي طلاب در گرو مسأله‌ي پژوهش است و هرچه در اين باره هزينه شود نتايج ارزنده‌تری به دست خواهد آمد.
پویش: اکنون مهم‌ترین دغدغه‌ي طلاب یا مدیران حوزه‌هاي علميه‌ي خواهران در امر پژوهش چیست؟
مديران و مدرسان حوزه‌هاي علميه، مهم‌ترين دغدغه‌ي خود را داشتن منابع قوي و تجهيز کتابخانه‌هاي مدارس مي‌دانند. به نظر، برگزاري اردوهاي علمي و آموزشي در اين خصوص بسيار تأثيرگذار است. متأسفانه در برخي مواقع، طلاب با مشکل جدي استاد راهنما و مشاوره روبه‌رو مي‌شوند که اين دغدغه براي آنها بسيار مهم است و اگر بتوانيم چنين نيازهایي را از طلاب برطرف کنيم به يقين آنها نيز در فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي خود جدي‌تر وارد خواهند شد.
پویش: مهم‌ترین موضوعات برای طلاب است و باید به آن بیشتر پرداخته شود چیست؟
مهم‌ترين دغدغه براي طلاب خواهر پرداختن به مسائل زنان است که بايد از سوي خود خواهران مطرح و بررسی شود، همچنين موضوع کودک و روان‌شناسی کودک، ارتباط فرزند با والدین و ارتباط معلم و شاگرد از ديگر موضوعاتي است که براي طلاب خواهر جزو دغدغه‌هاي مهم و اصلي در پژوهش است.
يکي ديگر از دغدغه‌هاي خواهران طلبه، آموزش‌های پژوهشي است که متأسفانه، طلاب خواهر پژوهش را از سال چهارم حوزه آغاز مي‌کنند در حالي که طلبه بايد از آغاز ورود به حوزه، با همه‌ي اين موضوعات و دوره‌ها آشنا شود. معاونت پژوهش نيز بايد براي آموزش طلاب از سال اول حوزه و به صورت جدي برنامه‌ريزي کند نه در سال چهارم يا پنجم که ديگر دريافت روش‌هاي پژوهشي دير است.
پویش: در پايان اگر مطلبی به نظرتان مي‌رسد که نياز است به آن پرداخته شود بيان بفرمایید؟
من در پايان فقط می‌خواستم گلايه‌اي را به عرض برسانم که اميدوارم مسؤولان نيز به آن توجه کنند و آن اين است که با توجه به موفقيت اين مدرسه‌ي علميه در پژوهش که توانسته رتبه‌ي اول را به دست آورد، انتظار مي‌رفت مسؤولان مرکز مديريت، تشويق‌ها و حمایت‌هایي را براي طلاب به عمل آورند تا براي ادامه‌ي فعاليت‌هاي پژوهشی ایشان، اشتياق بيشتری به وجود آيد؛ اما متأسفانه در اين خصوص، شاهد اقدام جدي‌ای نبوديم. در پايان اين نکته را هم يادآور شوم که بدون روش، تلاش‌های علمی ما بی‌فایده است. در پایان از شما و تلاش‌های ارزنده‌ي معاونت پژوهش تشکر می‌کنم.
سوتیترها
ـ تا به حال بیشتر تحقیقات مهم و شاخص در مسائل زنان، از سوي آقایان صورت گرفته اما ضروري است اين مسأله‌ي مهم از سوی زنان پژوهشگر که خود درگير با آن هستند به صورت دقيق و کاربردي پاسخ داده شود
