پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

اين پژوهش به بررسي مصاديق و احكام حضور اجباري، اضطراري و اكراهي در محيط نامطلوب از ديدگاه فقهاي اماميه مي‌پردازد. محيط نامطلوب به مكاني گفته مي‌شود كه موجب نشر فساد و گناه است و جلسات آن با رفتارهاي ناسالم همراه است. بر اساس آيات و روايات، مومن نبايد در چنين محيطي حاضر شود، چرا كه نه تنها آلوده رفتار نامطلوب نشود، بلكه خود را به نزديكي گناه نيز نرساند. با اين حال، در شرايط خاص مانند تهديد جاني يا جلوگيري از توهين، فرد ممكن است به‌صورت اجباري، اكراهي يا اضطراري در اين محيط حضور يابد. در اين تحقيق، تفاوت‌هاي حكمي بين حضور اجباري، اكراهي و اضطراري در محيط نامطلوب تحليل شده است. اكراه فرد را مجبور به انجام عملي خلاف شرع بدون رضايت دروني مي‌كند، در حالي كه اضطرار ناشي از شرايط طبيعي است و بدون تهديد مستقيم ديگري فرد را به عمل وامي‌دارد. فقهاي اماميه در مسائل مهمي چون قتل، زنا، سرقت و شرب خمر، تاثير اكراه را بر سقوط مجازات پذيرفته‌اند، اما در مورد قتل استثنايي قائل شده‌اند. روش پژوهش توصيفي-تحليلي و مبتني بر مطالعه كتابخانه‌اي است. مصاديق محيط نامطلوب شامل حضور در مجالس شرب خمر، مكان قتل، معاملات ربوي و سرقت است كه در آنها حضور تحت اكراه و اجبار با تهديد جدي ممكن است از نظر فقها قابل توجيه باشد. نتايج نشان مي‌دهد كه ميان فقهاي اماميه در مورد رافعيت مسئوليت فرد مضطر اختلاف نظر وجود دارد؛ برخي اكراه و اضطرار را رافع مسئوليت مي‌دانند و برخي اضطرار را مستثني مي‌كنند. نوآوري مهم اين تحقيق تفكيك دقيق معنايي و احكامي حضور اكراهي، اجباري و اضطراري است كه هر يك در شرايط خاص مي‌تواند موجب رفع تكليف يا بطلان فعل شود. به طور كلي، اكراه و اجبار ناشي از عوامل خارجي و سلب كامل اختيار است، در حالي كه اضطرار وضعيتي دروني و فوق‌العاده است كه فرد را به عمل وامي‌دارد.