پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

مسأله جبر و اختيار يكي از مباحث پرمناقشه ميان متكلمان مسلمان بوده است، تا جايي كه به واسطه اين بحثِ كلامي، گروهي را جبريون و گروهي ديگر را اختياريون نام نهاده‌اند و هر يك از اين دو گروه بر مدعاي خويش مستنداتي ارائه نموده‌اند. در اين ميان متكلمان شيعه با استنادات عقلي و نقلي، نظريه امر بين الامرين را مطرح نموده‌اند كه تا حد زيادي مشكلات و شبهات بحث را حل نموده است. كمال انسان نيز به معناي حركت در جهت ظرفيت‌هايي است كه خداوند متعال در وجود انسان به وديعه نهاده كه به واسطه هدايت تكويني و تشريعي و دور نشدن از فطرت الهي انسان به سر منزل مقصود مي‌رسد. در اين ميان انسان كامل، كه فرد اتم آن پيامبر و اهل بيت هستند، هم نمود عيني كمال انساني و هم الگوي واقعي مسير رسيدن به كمال تلقي مي‌شود. لذا محور اصلي بحث ناظر بر اين است كه طرز تلقي ما از مفهوم اختيار، چه تاثيري در نيل انسان به كمال ذاتي خود دارد؟ به عبارتي ديگر متكلمان شيعه كمال انسان را چگونه تعريف مي‌كنند و نقش اراده و اختيار انسان را در مسير نيل به اين كمال چگونه ارزيابي مي‌نمايند؟ اين پرسش‌ مسأله اصلي تحقيق پيش‌رو قرار گرفت. محقق در نوشتار حاضر به روش توصيفي- تحليلي و در مقام پاسخ به سوال اصلي تحقيق، نقش اختيار در كمال انسان را از ديدگاه متكلمان شيعه مورد بررسي و واكاوي قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه: ديدگاه ويژه متكلمان شيعي مبني بر امر بين الامرين، در مقام نظر تأثير بسزايي در نوع تفكر و نگرش انسان به اصول اعتقادي، به ويژه توحيد و مراتب سه‌گانه آن يعني توحيد ذاتي، صفاتي و افعالي و در مقام عمل نقش قابل توجهي در وصول به قرب الي الله و كسب ارزش‌هاي والاي اخلاقي و تطهير باطن دارد.