پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چگونگي ارتباط الفاظ با معاني همواره منشأ اختلافات تفسير يك متن بوده است. اين موضوع در تفسير قرآن كريم به شدّت ديده مي‌‌شود. خلأ پژوهشي در اين زمينه نگارنده را بر آن داشت تا موضوع «بررسي تطبيقي ارتباط الفاظ با معاني در قرآن با تأكيد بر تفاسير مجمع‌‌البيان و تسنيم» را با روش توصيفي – تحليلي مورد بررسي قرار دهد. در پايان چنين حاصل گشت كه مي‌‌توان اختلاف اصلي را در دو نظريۀ «حقيقت و مجاز» و «روح معنا» پيگيري كرد. برخي همچون طبرسي با پذيرش نظريۀ «حقيقت و مجاز» تمامي استعمالات الفاظ در معناي غير موضوعٌ‌‌له را مَجازي در نظر گرفته‌‌اند بدين صورت كه ايشان معتقد است انسانها ابتدا با محسوسات سروكار داشتهاند و الفاظي را براي يك سري از محسوسات وضع نمودهاند، استعمال آن الفاظ براي آن معاني كه موضوعٌله خاص الفاظ هستند يك معناي حقيقي است سپس در گذر زمان وسايل ديگري نيز اختراع شدند و يا اينكه با حضور پيامبران معاني معقول و معنوي نيز بوجود آمد، لذا كاربرد آن الفاظ براي معاني جديد محسوس و معقول و به عبارت ديگر غيرموضوعٌله اوليه لفظ، معنايي مَجازي است. اما پس از بوجود آمدن نظريۀ روح معنا و پذيرش آن توسط حكما و عرفا و... وجود مَجاز در عبارت‌‌هاي قرآني كاهش چشمگيري يافت تا اينكه جوادي آملي با نگارش تفسير تسنيم بطور كلّي وجود مَجاز در قرآن را انكار نموده است. ايشان معتقد است كه الفاظ براي ارواح معاني وضع شده‌‌اند و استعمالشان در مفاهيم عام و تطبيق آن مفاهيم بر هر مصداق محسوس يا معقول «حقيقي» است. ايشان قرآن را به حبل آويخته‌‌اي تشبيه مي‌‌كند كه روح معنا در تمامي مراحل از جمله؛ لفظ، معنا، مفهوم، حقايق خارجي و باطني و تكويني و... به صورت حقيقي بر آن‌‌ها دلالت مي‌‌نمايد. لذا نگارنده در چهار گفتار تمامي كاربردهاي «ماوراء الطبيعه، اعمال انسان، حيوانات و جامدات» از نظر اين دو مفسر مورد بررسي قرار داده و چنين حاصل شد طبرسي تمامي كاربردها را مَجازي و جوادي آملي همه را حقيقي درنظر گرفته است.