پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

شناخت دقيق وتحليل افكار و آراء حكماي ايراني اسلامي وابسته به شناسايي عوامل پيدايش انديشه‌ها و اثرپذيري آنان از خردورزي پيشينيان در تاريخ ايران باستان است. انسان‌شناسي يكي از مواريث حِكمي ايران باستان است كه بن‌مايه‌هاي آن در حكمت اسلامي شيخ اشراق و ملاصدرا مشاهده ‌مي‌شود. اما صدق اين سخن مسأله‌اي است كه نياز به بررسي تطبيقي مباني فلسفي انسان‌شناسي در حكمت اسلامي با حكمت ايراني دارد. دستاورد حاصله از بررسي حِكمي خير و شر و جاودانگي انسان با روش تحليلي-تطبيقي در سير حكمت ايراني در تقابل با حكمت اشراقي و صدرايي گواه از وجود نقاط مشترك فلسفي در تطبيق مباني هر سه حكمت است؛ اشتراكاتي چون: مباني مشترك مفهوم خير و شر (نور وظلمت)، وجود اختيار انسان و مختار بودن وي در پيداش خير و شر و اينكه فرشتگان مصداق خير و شياطين مصداق شر بيان شده‌اند. در هر سه حكمت اعتقاد به جاودانگي خداوند و جهان هستي ديده شد و انسان تحت عنوان موجودي دو ساحتي در دنيا (جسم و نفس) دانسته شده كه بعد از مرگ ساحت نفس وي ابدي وجاودانه خواهد بود و بر اساس قوه اختيار و ارادة انسان سرانجام جاودانگيش روشن خواهد گرديد. در اين بين برخي از پژوهشگران اين وراثت فلسفي را برگرفته از حكمت يوناني دانستند نه حكمت ايراني و دليل خود را به شك، شبهه و اختلاف نظر در نبود قدمت سندي زرتشت و اوستا دانسته‎اند. گفتار اين پژوهشگران قابل تأمل است؛ ولي مستندات موجود در تاريخ ايران برگرفته از حكماي اصيل ايراني چون شيخ اشراق و ملاصدرا خلاف اين ادعا هست، چرا كه اگر مباني مشترك حِكمي در خير و شر و جاودانگي انسان نبود، دليلي هم بر استناد اين حكما به آنها نبود، در حالي كه اين مستندات موجود است.