نـــــوشـــــتن،
بــــا نـــوشـــــتنْ بــــايـــد آمــوخـــــــت.
سپيده سخن
اساساً تكامل شخصيت علمي انسان‌ها در سه دوره صورت مي‌گيرد:
1. دوره احساس بهت و حيرت: در اين گام، آدمي با نظريه‌هاي علمي مواجه مي‌شود و دچار نوعي شگفتي، سرگشتگي مي‌گردد و احساس حقارت و كوچكي و ناتواني مي‌كند. البته اين احساسات، موقت و گذراست و انسان با كمي تمرين، احساس توان‌مندي مي‌كند.
2. دوره نقادي: انسان در اين مرحله، جرئت نقد و تحليل آثار ديگران را به دست مي‌آورد، به تجزيه و تحليل آنها مي‌پردازد و نقاط ضعف و قوت آنها را ارزيابي مي‌كند.
3. دوره خَلْق و ايجاد: آدمي با افزايش حيطه دانش و دايره معرفت و آگاهي خود به خلق آثار، انديشه و توليد علم مي‌پردازد.
ايستايي و مانايي شايسته انسان نيست زيرا ما، نيامده‌ايم در اين دنيا برتر باشيم، بلكه آمده‌ايم كه حتي از اين دنيا نيز برتر و فراتر باشيم.
امام علي(ع) مي‌فرمايد:
أَتَزْعَمُ اَنَّكَ جِرمٌ صَغير/ وَفيكَ اَنْطَوَي الْعالَمُ الْاَكْبَرُ / وَ أَنْتَ الْكِتابُ الْمُبينُ الَّذِي / بِاَحْرُفِهِ يظهر الْمُظْهَرُ.
آيا گمان مي‌كني موجودي كوچك هستي؟ در حالي كه در وجود تو عالمي بزرگ نهفته است و تو كتابي روشنگر هستي كه با يكايك حروف خود، حقايق هستي را پديدار مي‌كند.
براي دست‌يابي به اين مهم بايد محققانه به دنيا نگريست و به جاي تماشاگري، نقش‌آفريني كرد.
اصولاً هر كار بزرگ، همسايه رنج بزرگ است. انسان‌هاي انديش‌ورز، بازي‌گر فعال صحنه علم و نوآوري‌اند و انسان‌هاي غافل و خمود، تماشاگر منفعل‌اند.
وادي پژوهش و نويسندگي، گستره نقش‌آفريني است. بزرگاني چون ابن سينا، رازي، كانت، دكارت، مطهري، علامه عسكري، علامه جعفري، افلاطون و بقراط همگي اهل پژوهش و تحقيق بودند و تنها مصرف‌كننده دانش نبودند و اگر چيزي بر دانش افزودند، تنها بر پايه نظري نبود، بلكه بخش بزرگي از دانش خود را از طريق پژوهش، تطبيق، تحليل و نقد و نظر، كاوش و بازآفريني، آزمايش، شهامت و مهارت در پژوهش به دست آورند. آنها نيك دريافته بودند كه دوران دانشمندي به سر آمده و دوران روش‌مندي فرا رسيده است. ماندگاري ابن سينا به دليل تمركز او بر روش تحقيق بود. شهرت ابن خلدون در روش تحقيق تطبيقي و روش‌سازي جامعه‌شناسانه اوست. شهرت جهاني خواجه نصيرالدين طوسي نيز به روش تحقيق، تجزيه و تحليل و نقد او وابسته است. روش تحقيق اديسون مبتني بر روش‌هاي تجربي تحقيق، آزمايش و خطا و تكرار است. اعتبار ژان پياژه در روان‌شناسي نيز مديون كاركرد صحيح او در تحقيق بنيادي است. اعتبار علمي رازي در طب مبتني بر تحقيق كاربردي اوست. ارزش و مقام علمي و جهاني دكتر «اسيوند»، اولين سازنده قلب مصنوعي در جهان نيز مرهون روش پژوهش تركيبي او بين فيزيك و پزشكي است.
بنابراين، وادي پژوهش، با آموزش صحيح و روشمند و بهره‌گيري از روش‌هاي پژوهشي پربار مي‌گردد. بايد آموزش جست، آموخت و به كاوش نشست و به كار بست و در پي خواستن، توانستن و يافتن بود. اساساً كسي كه قصد فتح دريا دارد، بايد جرئت و جسارت ترك ساحل را هم داشته باشد و براي اتصال جويبار انديشه به آب‌هاي آزاد و اقيانوس بي‌كران دانش بايد پرتوان و پرحوصله بود. بايد با پشتكار و جديت از موانع گذشت و سير و سلوك و بالندگي آغاز كرد وگرنه از جويبار كوچكي كه به چاله‌اي مي‌ريزد و تحرك و عمق و ژرفايي ندارد، كسي انتظار صيد مرواريد ندارد. براي تحقيق و تأليف ما به سه چيز نياز داريم: فكر بالنده و جست‌وجوگر؛ آموختن و كاربست آموزه‌ها و نهراسيدن و وارد گود شدن. حاصل اين سه مؤلفه، انجام پژوهش و تجربه در نويسندگي است كه در پي آن، سودمندي مادي و معنوي و رضايت روحي ـ رواني به همراه دارد.
آنچه در نوشتار پيش رو مي‌آيد و آن را از نوشته‌هاي ديگر متمايز مي‌سازد، توجه جدي به موانع نويسندگي و عوامل نقش‌آفرين در نويسندگي است كه شايسته است هر نوقلمي با دقت و تأمل در آنها، درصدد برون‌رفت از اين موانع و آراستگي به كسوت نويسندگي باشد. در بخش ديگري از اين كتاب، آداب و شيوه‌هاي نگارش صحيح و ويژگي‌هاي يك نوشته خوب بازگو شده است. سپس آشنايي با فوت و فن‌هاي نويسندگي در عرصه كتاب، مقاله، خاطره‌نويسي، زندگي‌نامه‌نويسي، گزارش‌نويسي و خلاصه‌نويسي به تفصيل بيان گشته است. در پايان هم بر بهره‌گيري از علايم نگارشي براي زيباسازي متون نوشتاري و انتقال درست مفاهيم تأكيد شده است. شايسته است از همه انديش‌ورزاني كه كم و بيش از يافته‌هاي علمي آنها در خَلْق اين اثر با سبك و ساختار جديد، بهره‌برداري شده است، تشكر كنيم و اجرشان را به خداوند منان حوالت دهيم. اميد است نويسندگان و نوقلمان از اين اثر به سهم خود استفاده كنند و بتواند در تقويت انگيزش آنان به منظور توليد آثار فاخر مؤثر افتد.
همچنين سزاست از باب «مَنْ لَمْ يشكُرِ الْمُخْلُوقَ لَمْ يشْكُرِ الْخَالِقَ» از رهنمودهاي گران‌سنگ ارزيابان گرامي و اهتمام ستودني دست‌اندركاران و مسئولان نشر هاجر در به ثمر رساندن اين اثر تشكر و برايشان آرزوي بهروزي و سعادت كنم.
فهرست :
سپيده سخن 11
فصل اول پيش‌نيازها و بايسته‌هاي نويسندگي 15
1. موانع نويسندگي و راه‌هاي برون‌رفت از آن 18
الف) گرايش به زيبانويسي در آغاز كار 18
ب) آموزش نديدن و تمرين نكردن 19
ج) كمبود اطلاعات و معلومات 19
د) ايجاد مشكل براي زيبانويسي 20
ه) آغاز كار با گسترده‌نويسي 20
و) نگارش تحقيقي و تحليلي 21
ز) نگارش مفاهيم عقلي و موضوعات ذهني 21
ح) نگارش ابتكاري و نوآورانه در آغاز نويسندگي 21
ط) ترس از انتقاد 22
ي) يادآوري تلخي‌هاي گذشته 22
2. اصلاح رويكردها در آغاز نويسندگي 23
الف) رويكرد مشكل‌گرا 23
ب) رويكرد راه حل‌گرا 24
ج) جرئت و جسارت نوشتن 25
د) توجه به ارتباط متقابل آموزش و نگارش 26
ه) موضوع‌يابي 26
و) تكيه بر ساده‌نويسي و روان‌نويسي 27
ز) گرايش به نوشته‌هاي عمومي 27
ح) نوشتن خلاّق بهترين روش نوقلمان 29
ط) زمان‌شناسي و نيازشناسي 29
ي) عوامل نقش‌آفرين در نويسندگي 30
اول) آموزش 30
دوم) تجربه و تمرين 31
سوم) مطالعه آثار خوب 32
3. بايسته‌ها و شايسته‌هاي نويسندگي 33
الف) رعايت قواعد ادبي 33
ب) شيوانويسي با استخدام واژه‌ها 33
ج) ايجاد پيوند بين لفظ و معنا 35
د) درست‌نويسي املايي 35
ه) تازگي و طراوت مفاهيم و ساختار 36
و) استفاده از مفاهيم و محتواي متعالي 36
ز) استفاده از صنايع و فنون بديع 36
ح) پرورش معاني با ابزار لازم 37
ط) هماهنگي بين كلمات و نوع نوشته 37
ي) تنوع‌بخشي در طرح موضوع 37
ك) تنظيم بندها 37
ل) رعايت قواعد نشانه‌گذاري 38
4. آشنايي با فنون و رموز نويسندگي 39
5. نگاهي به نكات كليدي در نويسندگي 44
6. جذابيت‌بخشي به نوشتار و پرهيز از يكنواختي 47
7. آشنايي با سبك‌هاي نويسندگي 48
8. ويژگي‌هاي يك نوشته خوب 49
9. انواع نوشته‌ها و روش‌هاي مختص به آن 51
اول: قواعد 53
دوم: آثار شيوا 53
10. آشنايي با اصول اخلاق پژوهشي 54
11. نمونه‌ها و مصاديق سوء رفتار نويسندگي 57
12. مروري بر آسيب‌هاي اخلاق پژوهشي 58
13. پاي‌بندي به اخلاق و حقوق نويسندگي 59
الف) پاسداري از ايده‌ها 59
ب) رعايت چارچوب اخلاقي در نويسندگي 60
ج) آگاهي از سرقت علمي و ادبي 61
د) پرهيز از ارسال دوگانه مقاله يا كتاب 62
ه) رعايت حقوق تحقيقات حمايت شده 62
و) در نظر داشتن قانون انحصار انتشارات در متون علمي (مالكيت معنوي) 62
ز) توجه به استنادها 63
ح) صداقت در بيان يافته‌ها 64
ط) پرهيز از قطعه قطعه كردن 65
ي) توجه به ضمانت‌هاي اجرايي حقوقي و اداري 65
اول ـ ضمانت اجرايي حقوقي 65
دوم ـ ضمانت‌هاي اجرايي اداري 66
فصل دوم آشنايي با كتاب و نگارش كتاب 67
كتاب عامل پيدايش تمدن بشري 69
مقايسه كتاب با دو ست 69
ضرورت و اهميت نگارش كتاب 70
آشنايي با تاريخچه كتاب 72
اجزاي تشكيل‌دهنده يك كتاب 73
مراحل آماده‌سازي كتاب 77
فرآيند توليد كتاب 78
پيش‌نيازهاي تحقيق در مسائل اسلامي 83
توصيه‌هاي كاربردي در نگارش كتاب 86
1. مطالعه و مرور مطالب 86
2. تمرين و ممارست 87
3. استحكام قالب و محتوا 87
4. انسجام در نوشته 87
آشنايي با انواع فعاليت‌هاي كتاب‌نويسي 89
رابطه صفات نويسنده و مطلوبيت اثر 89
فصل سوم اصول و مهارت‌هاي مقاله‌نويسي 93
زبان مقاله‌نويسي 95
اركان مقاله‌نويسي 96
چگونگي نگارش مقاله علمي 96
اصول حاكم بر محتواي مقاله علمي 97
1. كشف مجهول 97
2. منطقي بودن 97
3. انسجام و نظام‌مندي 98
4. تراكمي بودن 98
5. كاربردي بودن 98
6. خلاقيت و نوآوري 98
7. پرهيز از حاشيه‌نويسي و تمركز بر مسئله اصلي 99
8. متكي بر چهارچوب نظري 99
9. اجتناب از كلي‌گويي 99
10. برخورداري از روش تحقيق 99
تعريف بند (پاراگراف) و نحوه استفاده از آن 100
انواع مقالات 101
بايسته هاي آماده‌سازي مقاله 103
مراحل مهم پژوهش در يك مقاله 103
ساختار و اجزاي يك مقاله علمي 104
شيوه ارجاع منابع 110
الف) شيوه ارجاع در متن 110
ب) زيرنويس (پاورقي) توضيحي 111
ج) ارجاع در منابع 111
نكاتي درباره تايپ مقاله 114
مراحل نگارش مقاله تخصصي 115
1. مسئله‌يابي، فرضيه و طرح تحقيق 115
2. انتخاب روش تحقيق 115
3. گردآوري مواد پژوهش و منابع تحقيق 116
4. تنظيم مطالب و نتيجه‌گيري 116
فعاليت‌هاي علمي و تكميلي مقالات 118
توصيه‌هاي كاربردي مقاله‌نويسي 118
رعايت تكنيك‌ها در مقاله‌نويسي 121
نمونه عملياتي يك مقاله پژوهش ديني 122
بايسته‌هاي روابط دختران و پسران در آموزه‌هاي اسلامي 122
چكيده 122
مقدمه 123
انواع روابط دختران و پسران 125
بايسته‌هاي روابط دختر و پسر از منظر اسلام 127
سالم‌سازي محيط و جهت‌دهي غرايز 128
راهكارهاي سالم‌سازي محيط و برقراري روابط سالم 129
نتيجه‌گيري 133
فهرست منابع (مقاله بايسته‌هاي روابط دختران و پسران) 135
فصل چهارم آشنايي با زندگي‌نامه‌نويسي، خلاصه‌نويسي و گزارش تحقيقي 137
الف) آشنايي با زندگي‌نامه‌نويسي 139
ب) گزارش‌نويسي 141
1. گزارش شخصي و غير رسمي 141
2. گزارش اداري و رسمي 142
مراحل تدوين گزارش 142
اول) مرحله تهيه و تدارك 142
دوم) مرحله رابطه منطقي مطالب 143
سوم) مرحله نگارش 143
چهارم) مرحله تجديد نظر و اصلاح گزارش 145
ج) آيين چكيده‌نگاري و خلاصه‌نويسي 154
ضرورت بهره‌گيري از روش خلاصه‌نويسي 155
مراحل اجرايي كار 157
نكات و مباحث غير اصلي 159
تفاوت تلخيص با بازنويسي و بازآفريني 160
صورت‌ها و اَشكال خلاصه‌نويسي 162
دلايل و تكنيك‌هاي خلاصه‌نويسي 163
توجه به نكات مهم در خلاصه‌نويسي 165
فصل پنجم استخدام بايسته علايم نگارشي و ويرايشي 167
الف) آشنايي اجمالي با علايم نشانه‌گذاري 169
معرفي اجمالي علايم نگارشي 169
1. يك نقطه (.) 170
2. نشانه فاصله يا ويرگول (،) 170
3. ويرگول با نقطه يا سركج با نقطه (؛) 170
4. دونقطه (:) 170
5. سه‌نقطه (...) 170
6. چندنقطه (..............) 170
7. تيره بلند (ـ) 171
8. خط كشيده (ــــــــــــــــ) 171
9. دوكمان يا گريزنما ( ) 171
10. دونبش، قلاب، افزوده‌نما [ ] 171
11. دو سركج « ............» 172
12. علامت سؤال (؟) 172
13. يك ستاره (*) 172
14. دوستاره (* *) 172
15. سه‌ستاره (* * *) 173
ب) موارد استفاده كاربردي از علايم نشانه‌گذاري 173
1. ويرگول (،) 173
2. نقطه ويرگول (؛) 174
3. نقطه (.) 175
4. دونقطه (:) 175
5. علامت سؤال (؟) 176
6. گيومه يا دو سركج « » 176
7. پرانتز ( ) 177
8. خط فاصله ( ـ ) 177
ج) درست‌نويسي در پرتو رعايت نكات مهم ويرايشي 178
فصل ششم آشنايي با روش‌هاي مطالعه 191
مروري بر انواع روش‌هاي مطالعه 193
1. روش پس‌ختام 194
2. روش دقيق‌خواني 195
الف) فن خلاصه‌برداري 195
ب) فن سازمان‌دهي مطالب 195
ج) فن علامت‌گذاري در متن 196
3. روش سطحي‌خواني 196
4. به‌گزيني در روش‌هاي مطالعاتي 197
صحيح‌خواني هنگام مطالعه 199
روش سريع‌خواني يا عبارت‌خواني 199
اول ـ روش اجمالي 199
دوم ـ روش دقيق‌خواني 200
سوم ـ روش مطالعه مفيد و مؤثر 201
مديريت صحيح زمان براي به خواني 202
برخي ويژگي‌هاي يك خواننده خوب 203
ايجاد انگيزه براي مطالعه 204
حفظ اطلاعات از راه تقويت حافظه 205
شيوه‌هاي تمرکز بخشي به مطالعه 207
توصيه‌هاي مهم براي مطالعه مفيد 209
واپسين كلام 213
1. با سبك شخصي بنويسيد 213
2. با لحن فعال بنويسيد 213
3. از جمله‌ها و پاراگراف‌هاي كوتاه استفاده كنيد 214
4. صريح بنويسيد 214
5. نكات مهم را برجسته سازيد 214
6. مثال بزنيد و از عوامل جذابيت‌بخش مانند شعر و حكايت و لطايف استفاده كنيد 214
7. قسمت‌هاي اضافي را حذف كنيد 214
8. خودتان را جاي خواننده بگذاريد 215
9. قاطع و نافذ باشيد 215
10. آغاز و پاياني قوي در نوشته‌ها داشته باشيد 215
منابع و مآخذ 216
