چکیده
شريعت مقدس اسلامي به عنوان آخرين و کاملترين شريعت الهي، عهده‌دار هدايت بشر به سوي فلاح و رستگاري است. جهان شمولي و جاودانگي اين شريعت آسماني اقتضا مي‌کند که داراي قوانين مترقي و حيات بخشي باشد تا بتواند در هر عصر و زمان، زمينة رسيدن انسان‌ها به سعادت دنيا و آخرت را فراهم آورد. در این راستاگاهی تحولاتی در جهان رخ میدهد که پیش از آن همانند آن موجود نبوده و کاملاً جدید و بی سابقه است. طبیعی است این تحول به دنبال خود، مجموعهای از روابط و مناسبات نو پدید آورد. در اصطلاح فقهی به این موارد که دامنة گستردهای در همة شئونات زندگی دارند، «مسائل مستحدثه» میگویند. دین، ثابت است در حالی که در آن تمهیداتی برای تطبیق با مقتضیات مکان و زمان پیش بینی شده است. مسائل مستحدثه در همة زمینهها و موضوعات به وجود میآیند و فقیه جامع الشرایط با اطلاع از خصوصیات مسأله از طریق متخصصان فن، فتوای خود را صادر میکند. حل این مسائل فقط از عهدة فقیهانی بر میآید که در گام اول به قرآن و پس از آن به سنت، عقل و اجماع مراجعه کنند.در این پژوهش نویسنده به راهکارهایی همچون مرجعیت علمی، سیره عقلاء و اجتهاد پویا، شیوه قانون گذاری و استفاده از روش تفسیر باطنی می‌پردازد. همچنین طریقه پاسخگویی قرآن را در مورد مسائل مستحدثه تشریح میکند.
کليد واژه ها: روش پاسخگویی، احکام نوپدید، مرجعیت علمی، اجتهاد پویا، مسائل مستحدثه
نتیجه
مباحث اين پژوهش را در چهار بخش مى‌توان خلاصه كرد:
1. مسائل مستحدثه عبارت است از هر موضوع جديدى كه حكم فقهى و شرعى خاصّ خود را مى‌طلبد، اعمّ از اين كه در گذشته وجود نداشته يا اصل آن بوده ولى برخى از مصاديق آن جديد است. اوّلى مانند پيوند اعضا در علم پزشكى و دومى مانند سفرهاى فضايى يا سفر با هواپيما و امثال آن از جهت قصر و اتمام.
2. طرح مسائل مستحدثه به اين جهت ضرورت دارد كه عالم مادّه دائماً در حال تحوّل و دگرگونى است و اين تحوّل در زندگى انسان بيشتر است. و از سوى ديگر، ما معتقديم كه دين اسلام براى تمام مردم و در تمام زمان‌هاست، پس بايد پاسخگوى مسائل جديد آنها كه ناشى از اين تحوّلات و دگرگونى‌هاست، نيز باشد.
3. نمونه‌هايى از مسائل مربوط به عبادات و معاملات و احكام پزشكى و ديگر موضوعات از مسائل مستحدثه.
4. در حل مسائل مستحدثه بايد به پنج نكته توجّه شود:
الف) تفاوت‌هاى مذهب شيعه با اهل سنّت در مباحث مسائل مستحدثه. مثل اينكه ما معتقديم هر موضوع و پديده‌اى حكم شرعى دارد، حتّى يك خراش كوچك. بدين جهت نوبت به قياس و استحسان و مانند آن از امور ظنيّه نمى‌رسد.
ب) تأثير زمان و مكان بر اجتهاد.
ج) احكام به صورت قضاياى حقيقيّه است كه مصاديق فعلى و مصاديق آينده را شامل مى‌شود.
د) توجّه به اين كه اطلاقات گاه از بعضى مصاديق‌انصراف دارد، امّا اين انصراف بدوى است.
ه) بسيارى از اوقات مسائل مستحدثه تحت عناوين ثانويّه مندرج است و اين اختصاص ضرورت ندارد و عنوان‌هاى متعدّدى از اقسام عناوين ثانويّه ذكر شد.
فهرست منابع:
قران کریم
نهج البلاغه (با تحقيق دكتر صبحى صالح)
ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدين، محمد بن مكرم(1414 ه ق )، لسان العرب، 15 جلد، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع - دار صادر، بيروت - لبنان، سوم.
سرفرازي، عباسعلي (1380) رابطه علم و دين ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
سنن ترمذى، محمّد بن عيسى ترمذى(1403ق) دار الفكر، بيروت، چاپدوم.
سنن كبرى، احمد بن حسين بيهقى، دار المعرفة، بيروت.
شرح كبير، عبد الرحمن بن ابى عمر محمّد بن احمد بن قدامه، دار الكتاب العربى، بيروت.
شيرازى، ناصر مكارم(1427 ه ق) دائرة المعارف فقه مقارن، در يك جلد، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم - ايران، اول.
--------، قواعد الفقهیه، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم - ايران، اول.
صحيح مسلم، أبو الحسين مسلم بن حجّاج نيشابورى، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپدوم.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛(۱۳۹۳ق) المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
طبرسی فضل بن حسن ، )1386 ( مجمع البیان، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
قرشى، سيد على اكبر،( 1412 ه ق) قاموس قرآن، 7 جلد، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، ششم.
کلینی، محمدبن یعقوب؛(۱۴۰۷ق) الاصول من الکافی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
گلشني مهدي (1389) قرآن و علوم طبيعت، تهران، قلمرو انسان.
مستدرك الوسائل، حاج ميرزا حسين نورى طبرسى، مؤسّسۀآل البيت، قم، چاپاوّل، 1407ق.
مصباح یزدی، محمد تقی؛( ۱۳۶۷ش)، معارف قرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی. ۱۳۶۷ش.
معجم الكبير طبرانى، سليمان بن احمد بن ايوب طبرانى، مكتبة ابن تيميه، قاهره، چاپدوم.
مغنى ابن قدامه، عبد اللّه بن احمد بن قدامه، دار الكتاب العربى، بيروت.
مکارم شیرازى، ناصر؛(۱۴۲۷ق) الفتاوى الجدیده، چاپ دوم، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب.
المهذب فى علم الأصول الفقه المقارن، دكتر عبد الكريم بن على النملة، مكتبة المرشد، رياض، چاپاوّل، 1420ق.
مهریزی، مهدی(1379)، فقه پژوهی، دفتر دوم تهران، انتشاراتوزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میبدی، محمد فاکر)1386ش (، باز پژوهی آیات فقهی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی.
وسائل الشيعة، محمّد بن الحسن الحرّ العاملى، دار احياء التراث العربیه.
نرم افزار جامعه اهل بیت فقه2 انتشارات مرکز تحقیقات علوم اسلامی،1389.
منابع اینترنتی:
