چکیده
حقوق فردی و اجتماعی انسانها از مهمترین مفاهیمی است که در دعوتهای اسلامی وجود داشته است. از مفاهیم قرآنی بر میآید پایة این دعوتها آشنایی انسان با حقوق خود است. این حقوق به ویژه در جنبة اجتماعی پررنگ تر است.
تعاریف متفاوتی برای واژة حق آورده شده است: «حق به معنای، راستی، درستی، عدل و داد، نصیب و سزاواری است».
انجام مسئولیتهای اجتماعی مانند هر حرکت دیگر برای دست یابی به هدف خود باید در بستر اصول و فرهنگ خود صورت پذیرد که این اصول عبارتند از: اصل مسئولیت در برابر دیگران، اصل خیرخواهی، اصل انسان دوستی، اصل امر به معروف و نهی از منکر، اصل کمال جویی، اصل اخوت و برادری، اصل تراحم و تعاطف، اصل تعاون، اصل ایثار و اصل عدالت.
علی رغم اهمیت و تأکید فراوان قرآن کریم به رعایت حقوق انسانی و به تصویر کشیدن مصادیق آن در قرآن، گاه مردم راه را به بیراهه می پویند و به بهانههای مختلف از رعایت حقوق متقابل اجتماعی سر باز می زنند که علل آن، تحت عناوین عوامل درونی و بیرونی بررسی شده است.
عوامل درونی عبارتند است از: پیروی از هوای نفسانی، فراموشی مرگ و قیامت، حجاب گناهان، جهل و نادانی، غرور و خود بینی، حب دنیا و تعلقات مادی، ظاهر بینی. عوامل اجتماعی نیز عبارتند از: دوستان ناباب، عدم تربیت صحیح در خانواده، عدم توجه به آموزههای دینی، عدم برخورداری از نظام اسلامی، عدم ارائة الگوی مناسب در زندگی و دیگر عواملی که در این بی توجهی ها نقش دارند.
رعایت حقوق اجتماعی انسانها، آثار فراوانی در پی دارد که آثار فردی آن عبارتند از: احساس آرامش، خوش بینی به خلقت هستی، لذت معنوی، احساس عزت و غلبه، کاهش ناراحتی ها و دل نگرانی ها، تقویت فضایل اخلاقی و آثار اجتماعی آن عبارت است از: محبوبیت در نظر حق و خلق، کاهش آسیب های اجتماعی، بهبود روابط اجتماعی، تحکیم وحدت، کاهش فقر، پرورش ایثار و فداکاری و...
کليد واژهها: حقوق اجتماعی، انسان، اجتماع، مسئولیت پذیری، هویت انسان، فضایل اخلاقی.
نتیجه گیری تحقیق
آن چه در مجموع ،می توان به آن دست یافت،منشاء حقوق اجتماعی انسانها در قرآن ، حق الهی است به این معنا که حق الهی زمانی ادا خواهد شد که حقوق انسانها نیز رعایت شده باشد و انسانی که در مقام نظر و عمل پایبندی کامل به تمام حقوق اجتماعی انسان داشته باشد در راستای ادای حق الناس ،حق الهی را به جا آورده است.
با توجه به بینش قرآن ،انسان شریف ترین موجود هستی است و بنا به تصریح قرآن آدمی از کرامت ذاتی برخوردار است . و از همین جاست که حقوق آدمی مبتنی بر هر آن چیزی است که در راستای تضمین کرامت انسان هاست و از هر آنچه که در کرامت انسان اخلال به وجود می آورد ،منع میکند .
بنابراین بزرگترین حامی حقوق انسانی خود قرآن و ذات باری تعالی است و عقلانیت بشر، رعایت حقوق آدمی را حکم می کند و تمامی دستورات باری تعالی ،در جهت رقاء و تکامل انسان است.
رعایت حقوق متقابل اجتماعی انسان ها ،باعث بهبود روابط شده و انسان در پرتو عمل به حقوق تصریح شده ی انسانی در قرآن، خود را متعهد می داند که در برپایی نظام عادلانه تلاش کند و مساعد ساختن محیط جامعه را برای تحقق کمال دیگران موجب تقرب به خداوند متعال می دانند.
پس بر ماست که حس مسؤلیت پذیری را در درون خود پرورش دهیم و در کل جامعه ی اسلامی ،گسترش بدهیم و از این راه به اهداف عالی انسانی و آرامش روحی و پیشرفت کشور در همه ی زمینه ها و به عبارتی نیل به مدینه فاضله برسیم.
پی نوشت
1-محمد،معین،فرهنگ معین ، تهران، انتشارات بهزاد،1382،ص959.
2-علی،رازینی ،پژوهشی پیرامون مفردات قرآن ،تهران،دفتر پژوهش سهروردی،زمستان 1384،ص73.
3-مرتضی،مطهری،بیست گفتار،تهران،انتشارات صدرا،دی ماه 1380،ص65.
4-علی،رازینی ،پژوهشی پیرامون مفردات قرآن،تهران،دفترپژوهش سهروردی،زمستان 1384،ص58.
5-سوره ی مبارکه ی بقره ،آیه 29
6-نهج البلاغه ،خطبه ی 167.
7-مرتضی ،مطهری،بیست گفتار،ص182.
8-امالی مفید،چاپ جامعه ی مدرسین،ص300،به نقل از مقاله ی حقوق اجتماعی انسان از دیدگاه اسلام ،نادعلی صالحی ،قم،معارف اسلامی مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی،1376،ص91
9-سفینه البحار ،ذیل واژه ی حق،به نقل از همان .
10-مرتضی ،مطهری،حکمت ها و اندرزها،تهران ،انتشارات صدرا،آبان 1388،ج1،ص96
11-سوره ی مبارکه ی حشر،آیه ی 19.
12-سوره ی مبارکه ی بقره ،آیه ی90.
13- الآمدی التمیمی ،عبدالواحد،غرر الحکم و دررالکلم،تهران،دارالکتاب الاسلامی ،1380
14-ابن شعبه ی حرانی،تحف العقول،ص438 به نقل از مرتضی مطهری ،حکمت ها و اندرزها.
15-سوره ی مبارکه ی عنکبوت،آیه ی 45.
16-امام خمینی و اندیشه های اخلاقی –عرفانی،کنگره ی اندیشه های اخلاقی،عرفانی امام خمینی (ره)،قم ،مؤسسه ی تنظیم و نشر آثارامام خمینی (ره)،بهار1382،ج9،ص628
17-اصول کافی،کتاب الایمان والکفر،باب فی سکون المؤمن الی المؤمن،روایت1،به نقل از همان.
18-مرتضی، مطهری،انسان و ایمان ،تهران،انتشارات صدرا،شهریور1388، ص 44
19-صحیح بخاری ،ج3،باب النکاح به نقل از: همان.
20-علی، رازینی ، پژوهشی پیرامون مفردات قرآن،تهران،دفترپژوهش سهروردی،زمستان 1384،ص271.
21-صحیح مسلم،ج2،ص37 به نقل از همان..
22-بحارالانوار،ج75،ص65به نقل از همان.
23-نهج البلاغه ،خطبه ی123.
24-نهج البلاغه ،خطبه ی 193.
25-نهج البلاغه ،نامه ی 47 .
26-سوره ی مبارکه ی فجر،آیات 30-27.
27-محمد، نوروزی،آسیب شناسی رفتاری انسان ازدیدگاه قرآن،قم ،دفتر نشر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم ،1384،ص57.
28-سیدرضا،تقوی،تأملات فرهنگی،تهران ،1385،ص114.
29-سوره ی مبارکه ی حجرات،آیه ی10.
30-کنز العمال ،ج1،ص31. به نقل از :سید رضا تقوی،تاملات فرهنگی.
31-سوره ی مبارکه ی مائده،آیه ی 2.
32-سوره ی مبارکه ی حج،آیه ی39.
33-سوره ی مبارکه ی حدید ،آیه ی25.
34-عبدالله ،جوادی آملی ،نسبت دین و دنیا،قم ،مرکزنشراسرا،ص71.
سوره ی مبارکه ی نساء،آیه ی 32.- 35
36-سوره ی مبارکه ی بقره ،آیه 278 .
37-سید محمد باقر،صدر،اقتصاد ما،ترجمه ی محمد کاظم موسوی ،تهران ،1357،ص321
38-سوره ی مبارکه ی اسراء،آیه ی 26.
39-اکبر،هاشمی رفسنجانی،تفسیر راهنما،قم،مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ،زمستان 1379،ج10،ص73.
40-حسین ،انصاریان،نظام خانواده در اسلام،قم،انتشارات ام ابیها،تابستان 1378،ص122.
41-سوره ی مبارکه ی احزاب،آیه ی 35
42-حسین،انصاریان،نظام خانواده در اسلام،ص 122.
43-میزان الحکمه ،ج 9،ص96،به نقل از همان.
44-سوره ی مبارکه ی آل عمران،آیه ی 200.
45-اصول کافی ،جلد 1،صفحه ی 38،باب فقه العلماء ،به نقل از همان
46-نهج البلاغه ،نامه ی 53
47-سوره ی مبارکه ی سباء،آیه ی 34.
48-ابوالفضل،بهرام پور ،تفسیر مبین ،قم ،انتشارات آوای قرآن،1390،صفحه ی 34.
49-ناصر،مکارم شیرازی ،تفسیر نمونه ،تهران،دارالکتاب الاسلامیه،1384،جلد5،صفحه ی 336.
50-سوره ی مبارکه ی انسان ،آیه ی 2.
51-سوره ی مبارکه کهف،آیه ی 29
52-م.ع،عطایی اصفهانی ،آزادی و حقوق بشر،قم ،انتشارات حضرت عباس،1391،صفحه ی 27.
53-سوره ی مبارکه ی مائده ،آیات 87و88.
54-سوره ی مبارکه ی نساء،آیه ی 90.
55-مهدی ،مهریزی ،اندیشه های اجتماعی امام خمینی(ره) ،تهران ،موسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)بهار 1381،صفحه ی 46.
56-سوره ی مبارکه ی مجادله ؛آیه ی 11.
57-سوره ی مبارکه ی زمر،آیه ی 9.
58-سوره ی مبارکه ی بقره ،آیه ی 151.
59-سوره ی مبارکه ی علق،آیات1-5.
60-م.ع،عطایی،اصفهانی،آزادی و حقوق بشر،صفحه ی 208.
61-سید محمد حسین ،طباطبایی،المیزان،تهران،دارالکتاب الاسلامیه،1379،جلد19،صفحه ی 253.
62-ناصر،مکارم شیرازی،ناصر،پیام قرآن ،تهران،دارالکتاب الاسلامیه،1377،جلد1،صفحه ی 365.
63-محمد رضا حکیمی ،الحیاة،ترجمه ی احمدآرام،قم،انتشارات دلیل ما،صفحه ی 339.
64-ناصر،مکارم شیرازی،پیام قرآن ،تهران ،دار الکتاب الاسلامیه،1377،ج1،صفحه ی 397.
65_اکبر ،خادم الذاکرین،اخلاق اسلامی در نهج البلاغه،تهران،نشر اخلاق،1333،ج2.
66-برگرفته از مقاله ی «همه ی جهان هستی فقط برای انسان»،قابل رویت در www.porsemanequran.com. .67- آثار فردی و اجتماعی ایمان ،نرم افزار متین.
69-مقاله ی «برقراری تعادل میان لذت های مادی و معنوی»برگرفته از سایت:pajuhesh.irc.ir
71-ناصر ،مکارم شیرازی،همان،ج13،صفحه ی 165.
72-همان،به نقل از تفسیر«فی ضلال»،ج5،صفحه ی 454. 73-مرتضی ،مطهری،انسان و ایمان،صفحه ی 41
75-عبد الله ،نصری،در قلمرو ایمان،تهران،انتشارات نهضت زنان مسلمان،1359،صفحه ی 151.
76-ناصر مکارم شیرازی ،تفسیر نمونه،ج6،صفحه ی 322.
77-سید حسین،ابراهیمی،انسان شناسی،تهران،معارف،1381،صفحه ی 15.
78-از مقالات حقوقی سایت:www.uninlaw.ir
79- برگرفته از کتاب محمد تقی،جعفری ،حقوق جهانی بشراز دیدگاه اسلام و غرب
80-ر.ک:فصلنامه ی علمی –تخصصی معرفت حقوقی ،سال اول، ش دوم، زمستان 1390.
فهرست منابع و مآخذ
1-قرآن کریم
2-نهج البلاغه،ترجمه ی محمد دشتی،تهران،شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر،1388.
3-ابراهیمی،سید حسین،انسان شناسی،تهران ،معارف،1381.
4-انصاریان،حسین،نظام خانواده در اسلام،قم،انتشارات ام ابیها،تابستان 78.
5-الآمدی التمیمی ،عبدالواحد،غرر الحکم و دررالکلم،تهران،دارالکتاب الاسلامی ،1380.
6-امام خمینی واندیشه های اخلاقی –عرفانی،کنگره های اخلاقی ،عرفانی امام خمینی (ره)،قم،موسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)،بهار،82،ج9.
7-بهرام پور ،ابوالفضل،تفسیر مبین،قم،انتشارات آوای قرآن ،1390.
8-تقوی ،سید رضا،تاملات فرهنگی ،تهران 85.
9-جوادی آملی ،عبدالله،نسبت دین و دنیا،قم ،مرکز نشر اسراء
10-خادم الذاکرین ،اکبر،اخلاق اسلامی در نهج البلاغه ،تهران،نشر اخلاق،1333.
11-خالقی ،محمود ،مائده ی آسمانی ،کرمان ،موسسه ی فرهنگی دارالذکر،زمستان 81.
12-رازینی ،علی ،پژوهشی پیرامون مفردات قرآن ،تهران،دفتر پژوهش سهروردی ،زمستان 84.
13-صدر ،سید محمد باقر،اقتصاد ما،ترجمه ی سید کاظم موسوی،تهران.
14-طباطبایی،محمد حسین ،المیزان ،دارالکتاب الاسلامی،1379،ج19.
15-عطایی،اصفهانی،م.ع،قم ،انتشارات حضرت عباس(ع)،1391.
16-کلینی ،محمدبن یعقوب ،الکافی،قم،دارالحدیث ،1387.
17-معین ،محمد،فرهنگ معین ،انتشارات بهزاد،1382.
18-مهری ،مرتضی،انسان و ایمان ،تهران،صدرا ،شهریور 88.
19-مطهری ،مرتضی ،بیست گفتار،تهران ،صدرا،دی ماه ،1380.
20-مکارم شیرازی ،ناصر،پیام قرآن ،تهران،دارالکتاب الاسلامیه ،1377.
21-مهریزی،مهدی،اندیشه های اجتماعی امام خمینی (ره)تهران،موسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی ،بهار 81.
22-نصری ،عبدالله ،در قلمرو ایمان ،تهران،انتشارات نهضت زنان مسلمان ،1359.
23-نوروزی ،محمد ،آسیب شناسی رفتاری انسان از دیدگاه قرآن ،قم،دفتر نشر تبلیغات اسلامی ،1384.
24-هاشمی ،رفسنجانی ،اکبر،تفسیر راهنما،قم،مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ،زمستان 79،ج10.
منابع الکترونیکی :
www.porsojoo.com
pajuhesh.irc.ir
www.andishe-ye-qom.ir
