چکیده
تبیین اصول و شیوههای تربیتی خداوند برای انسانها و آثار هر یک با تکیه بر مسالة ربوبیت خداوند، بحثی است که تحقیق پیش رو عهدهدار بررسی آن است.
عروج انسان در سعادت و سقوط او در شقاوت محدودیت ندارد. از آنجا که انسان شناسان در پاسخ به پرسشهای مهم ناظر به انسان و زوایای وجود وی ناتوان بوده و انسان را موجودی ناشناخته میخوانند، قطعاً در امر تربیت وی نیز با کاستی هایی مواجه خواهند شد و نخواهند توانست اصول متقن و بدون خدشهای ارائه دهند. شکل گیری هویت انسانی در پرتو تربیت صحیح و هماهنگ با سرشت و فطرت او حاصل می شود. امر تربیت با توجه به اهمیت فراوانی که دارد، موضوع ساده و آسانی نیست که بشر بتواند با عقل محدود خویش عهده دار آن بشود. وجود آدمی از پیچیدهگیها و اسرار عجیب و زیر و بمهای خاصی برخوردار است. روح لطیف، عواطف، غرائز مهم و ابعاد وجودی او بسیار قابل توجه می باشد. بنابراین تربیت صحیح، جز با تربیت رب العالمین امکانپذیر نخواهد بود؛ اوست که تمام هستی را به کمال سوق داده و در مسیر رشد و تربیت قرار میدهد.
در این تحقیق سعی شده است با رویکردی تحلیلی و توصیفی و با بررسی واژة رب، اصول تربیتی که مربی حقیقی انسانها، خداوند متعال، در امر تربیت این موجود لطیف بهکار گرفته است استخراج شود تا تربیت اسلامی برای داعیان امر تربیت تبیین گردد. نخست اصول و شیوه های تربیتی خداوند تبیین شده است؛ سپس نکات و هشدارهای تربیتی که قابل برداشت از این اصول وشیوهها بوده، استخراج گردیده و پیامدهای روشهای تربیتی خداوند در صورت نهادینه شدن بررسی شده است.
كليدواژه ها: تربیت، اصول تربیتی، روش تربیتی، انسانشناسی، متربی.
نتیجه:
از مباحثی که در این تحقیق بیان شد، امور زیر بدست آمده است:
1ـ ربوبیت و تربیت از یک ریشه و به معنای تدبیر امور است.
2ـ همه انسان ها در مسیر رشد و تربیت قرار می گیرند. مربی موفق، نیاز به اسلوب های تربیتی از قبل تعیین شده و بایدها و نبایدهایی دارد تا بتواند آگاهانه و هدفمند به امر تربیت بپردازد.
3ـ بهترین شیوه های تربیتی را خداوند در آیات مشتمل بر «رب» گرد آورده است تا راهنمای والدین و مربیان گردد.
4ـ مربی باید هم آگاه به امورات متربی باشد و هم آگاهی و بصیرت دهی به او را به نحو احسن انجام دهد تا متربی بتواند، راه حق را از بیراهه و ناحق تمییز دهد.
5ـ وظیفه مربی تعیین مسیر برای متربی نیست بلکه باید او را در انتخاب مسیر آزاد بگذارد تا او خود، با قوه عقل خویش مسیر صحیح را انتخاب نماید.
6ـ برنامه داشتن و هدفداری در تربیت، امری ضروری است.
7ـ امر به نیکی ها مثل توبه، عبادت، تقوا، دعا، صبر، توکل و ... همه در جهت رشد و تعالی انسان هاست لذا مربی باید آن ها را در کودک تقویت و نهادینه کند.
8ـ پذیرش تربیت الهی اثراتی چون هدایت یافتن، تقویت ایمان و اراده، عزت و کرامت نفس، آزادی، مهرورزی، گذشت و بخشش، بصیرت و ... را به همراه دارد.
9ـ عدم پذیرش تربیت الهی پیامدهای منفی برای متربی به دنبال خواهد داشت که از جمله مهمترین آن، ابتلا به بیماری های روحی و امراض قلبی مثل ریا ، دروغ، غیبت، کبر، عجب و خودبرتربینی و دنائت نفس و سست اراده
بودن و ثبات شخصیت نداشتن و ضعف اعتماد به نفس و ... است.
منابع و مآخذ:
قرآن کریم
نهج البلاغه، ترجمه دشتی
1ـ ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدين، محمد بن مكرم(1414 ه ق)، لسان العرب، (چاپ سوم)، بيروت–لبنان: انتشارات دار الفكر
2ـ اسحاقی، سید حسین، (1381)، سلوک علوی(راهبردهای امام علی(ع) در تربیت فرزندان)،قم: انتشارات بوستان کتاب
3ـ اصفهانى، حسين بن محمد راغب(1412 ه ق)، مفردات ألفاظ القرآن، (چاپ اول)، لبنان –سوريه، انتشارات دار العلم - الدار الشامية
4ـ اعرافی ،علیرضا(1387)،فقه تربیتی ج 1، (چاپ اول)،قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
5ـ احمدى، محمد رضا و دیگران(1363)، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات جهاد دانشگاهی
6ـ امامی ،محمد جعفر(1373)، انواری از نهج البلاغه،(چاپ اول)،قم:مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
7ـ انصاری ،ابواسماعیل عبدالله(1385)،منازل السائرین، شرح کمال الدین عبدالرزاق قاسانی، چاپ سوم، قم: انتشارات بیدار.
8ـ بذر افشان، مرتضی،(1387)، صد حکایت تربیتی، قم: بوستان كتاب﴿مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزره علميه قم﴾
9ـ پاک نیا، عبدالکریم، (1382)، تربیت در سیره و سخن امام حسن(ع)، انتشارت هجرت
10ـ پاینده، ابوالقاسم،(1382)، نهج الفصاحه، (چاپ چهارم)، تهران: انتشارات دنیای دانش
11ـ تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، (1410ه.ق) غررالحکم و دررالکلم، تحقیق و تصحیح سید مهدی رجایی، (چاپ دوم) قم: انتشارات دارالکتاب الاسلامیة
12ـ جوادی آملی ،عبدالله(1380)، حکمت عبادات،(چاپ چهارم)، قم:مرکز نشر اسراء.
13ـ حاجی ده آبادی، محمدعلی، درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، انتشارات مرکز جهانی دفتر تحقیقات و تدریس کتب درسی
14ـ حسینی زاده ،سید علی(1390)، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت ( تربیت فرزند)،(چاپ دهم)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
15ـ حسینی، همدانی، سید محمد حسین(1404ق)انوار درخشان،ج 9،تحقیق محمد باقر بهبودی، چاپ اول، تهران:کتابفروشی لطفی
16ـ خمینی، روح الله،(1384)،شرح چهل حدیث امام،(چاپ سی و چهارم)، تهران:موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره).
17ـ داووی ،محمد (1389)، سیره تربیتی پیامبران و اهل بیت( تربیت دینی)،(چاپ ششم)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
18ـ دلشاد تهرانی، مصطفی، (1334ه.ق) سیری در تعلیم و تربیت اسلامی، (چاپ 76)، انتشارات مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر،
19ـ دهخدا، علی اکبر،لغت نامه دهخدا( نقل شده از سایت واژه یاب در تاریخ اسفند 91 به آدرسwww.vajehyab.com)
20ـ رجایی، غلام علی، (1379)، برداشت هایی از سیره امام خمینی(ویژگی های فردی)، ج2، (چاپ چهارم)، انتشارات عروج
21ـ سادات، محمدعلی (1360)،مبانی اخلاق و تربیت اسلامی،ج1،تهران: انتشارات مهدی
22ـ سبحانی ،جعفر(1360)،منشور جاوید، ج2،(بی چا)، قم:انتشارات توحید.
23ـ سبحانی نیا، محمد، آثار تربیتی و روانشناختی دعا، نقل شده در تیر 92، قابل بررسی در سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، فصلنامه راه تربیت
24ـ شکوهی، غلامحسین(1365)، تعلیم و تربیت و مراحل آن(چاپ چهارم) مشهد: مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوی
25ـ صلواتی زاده، مسعود،(1387)، زیباترین هدیه، (چاپ دوم)، نشر سبط النبی
26ـ طبابایی،محمد حسین(1374) تفسیر المیزان، ج 7، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
27ـ طباطبایی، محمدرضا(1381)، صرف ساده، (چاپ 53)،قم: انتشارات دارالعلم
28ـ طبرسی، حسن بن فضل، (1370)، مکارم الاخلاق، (چاپ چهارم)، قم: انتشارات الشریف الرضی
29ـ فلسفی، محمدتقی، (1342)، گفتارهای فلسفی کودک از نظر وراثت و تربیت، چاپ دوازدهم، انتشارات هیئت نشر معارف اسلامی
30ـ فیاض بخش ،محمد تقی(1389)،کرامت نفس در تربیت کودک (چاپ اول)، تهران: فردا فر.
31ـ قرائتی ،محسن(1383)تفسیر نور ، ج 7( چاپ هفتم)، تهران:مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
32ـ قمی ، علی بن ابراهیم(1367)،تفسیر قمی، ج2،تحقیق سید طیب موسوی جزایری،چاپ چهارم، قم:انتشارات دارالکتاب.
33ـ کبیری،زینب،معلمی،حسن، مبانی و شیوه های تربیت اخلاقی در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی(نقل شده در تاریخ دی ماه 91قابل دسترسی در http://www.qabas.org/nashrie/Marefat-akhlagi/index.ht)
34ـ کراجکی، محمد بن علی، (1410ه.ق) کنزالفوائد، تحقیق و تصحیح عبدالله نعمت(چاپ اول)، قم: انتشارات دارالذخائر
35ـ کریم خانی، حمزه،(1389)، اخلاق خانوادگی عارفان، چاپ دوم،قم:انتشارات عطر یاس
36ـ کریمی، عبدالعظیم(1381)، رویکردی نمادین به تربیت دینی(با تأکید بر روش های اکتشافی)، (چاپ سوم)، مؤسسه انتشارات قدیانی
37ـ کلینی، محمد بن یعقوب،(1407ه.ق)، کافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، محمد آخوندی، (چاپ چهارم)، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیة)
38ـ کوهستانی، عبدالکریم، (1387)، بر قله پارسایی، چاپ پنجم،قم: انتشارات واریان
39ـ مجلسی، محمدباقر(1403ه.ق)، بحارالانوار، (چاپ دوم)، بیروت: انتشارات دار احیاءالتراث العربی
40ـ محسنی ،فاطمه(1391) چهل حدیث از معصومین،(چاپ دوم)، انتشارات نقش نگین.
41ـ مصطفوی ،حسن(1380)،تفسیر روشن، ج 8 ، تهران:مرکز نشر کتاب.
42ـ مصطفوی، حسن، (1360)، مصباح الشریعة، (چاپ اول)، تهران: انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران
43ـ مطهری ،مرتضی(1369)،مجموعه آثار شهید مطهری، ج 27، قم:مرکز نشر صدرا.
44ـ مطهری ،مرتضی(1378) یادداشت های شهید مطهری، قم:مرکز نشر صدرا.
45ـ مظاهری ،علی اکبر(1360)، هشدار های تربیتی،(چاپ چهارم)، قم:انتشارات هجرت.
46ـ مکارم، شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران:دارالکتب الاسلامیه.
47ـ مکارم، شیرازی، ناصر(1375)، پیام امیرالمؤمنین،(چاپ اول)، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیة
48ـ مکارم، شیرازی، ناصر(1377)، اخلاق در قرآن، انتشارات مدرسه الامام علي بن ابيطالب (ع)
49ـ مکارم، شیرازی، ناصر(1381)، مثال های زیبای قرآن، انتشارات نسل جوان
50ـ موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره)(1385)، قرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی(ره)(تبیان دفترسیزدهم)،(چاپ چهارم)، تهران: نشر مؤلف.
51ـ موسوی راد لاهیجی، سید حسن، (1379)، پدر، مادر، معلم مرا خوب تربیت کن، انتشارات امام شناسي و آثارالحجه (عج)
52ـ نراقی ،ملااحمد(1367)، معراج السعادة، قم: مطبوعاتي حسيني
53ـ واسطى، زبيدى، حنفى، محب الدين،(1414 ه ق) ، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق و تصحیح سيد محمد مرتضى حسينى ، چاپ اول، بيروت –لبنان: انتشارات دار الفكر
