چکیده

توبه و استغفار دو راه برای تکامل هستند تا انسان از راه نادرست باز گردد و گذشته را جبران کند. این دو امر فقط مربوط به امت مسلمان نیست بلکه آیین­های آسمانی دیگر نیز پیروان خود را به توبه، استغفار و بازگشت به سوی خدا تشویق می­کنند تا به این وسیله دنیا و آخرت ویران خود را آباد سازند؛ لذا در قرآن کریم توبه و استغفار به پیامبران و اولیا نیز نسبت داده شده است. توبه و استغفار در ظاهر با یکدیگر تفاوتی ندارند اما در عمل برخی خصوصیات خاص آن دو را ازهم جدا می­سازد. مبحث توبه و استغفار مربوط به تزکیه انسان و فرصت­هایی دوباره برای جبران کاستی­های گذشته او است. توبه قابل طرح در علوم مختلفی چون عرفان، اخلاق، کلام و ... می­باشد لیکن  این پژوهش به دنبال بررسی استشهادهای قرآن و نهج­البلاغه در جهت اثبات مدعا پیش رفته است.

از آنجا که شناخت توبه و استغفار زمینه را برای بررسی رابطة آن دو مهیا می­کند لذا بعد از بررسی مفهوم توبه و استغفار و شناسایی این دو مقوله، تفاوت­ها و شباهت­های آنها نیز بیان گردیده تا روابط منطقی و تأثیر و تأثری ذکر شده از سوی مفسران قرآن و شارحان نهج البلاغه، قابل درک باشد. روابط منطقی چون تساوی، تباین یا عمومیت استغفار و از جهت تأثیر و تأثری، استغفار به عنوان شرط، مقدمه یا تکمیل توبه قرار می­گیرد به نحوی که توبه، استغفار مداوم است.

استغفار شرطی برای قبول توبه است. استغفار درخواست بخشش گناهان است اما در توبه علاوه بر توفیق الهی، کوشش خود انسان نیز برای زوال گناه لازم است. استغفار تطهیر و پاکسازی جان است و توبه مداومت بر این امر است.

استغفار مقدمه ای بر توبه است و درخواست آمرزش از خداوند توفیق توبه عبد را فراهم می کند. تا در نهایت از سوی پروردگار مورد پذیرش قرار گیرد.

 

کلید واژه­ها: توبه، استغفار، تطهیر روح، تزکیه.

نتیجه گیری

منابع و مآخذ