خوردنی های حلال و حرام از منظر قرآن و حدیث،فاطمه حسن پور بوشهر، مدرسه علمیه الزهرا

شناسه نوشته : 12149

1393/07/09

تعداد بازدید : 3482

از آنجایی که انسان ملزم و مکلّّف به اجرای اوامر الهی است باید یک سری بایدها و نبایدها را رعایت نماید. استفاده از خوردنی-های حلال و حرام یکی از این بایدها و نبایدها است که اگر مورد بی توجهی قرار بگیرد، پیامدها و خسارات جبران ناپذیری به همراه دارد. به خاطر این موضوع بخشی از آیات قرآن کریم و روایات اختصاص به آن پیدا کرده است. موضوع حلال و حرام در بین ملت های مختلف از قدیم الایام وجود داشته است. هر چند آن¬ها در نوع، میزان و علت محرمات با هم اختلاف نظر داشته¬اند و اکثر موارد را به معتقدات، افسانه¬ها و خرافات انسان¬های ابتدایی ارتباط می¬دادند، سپس ادیان بزرگ آسمانی دستورات و نصایح ارزنده¬ای دربارة حلال و حرام با خود به ارمغان آوردند و انسان را از مرحلة پست خرافات و افسانه پرستی به مرتبة والای انسان دانا و شرافتمند ارتقاء دادند. ادیان آسمانی با توجه به اوضاع و احوال و پیشرفت جامعه انسانی و بر اساس سیر تکاملی جامعه¬ها بعضی از حلال و حرام¬ها را تغییر دادند. موضوع حلال و حرام هم جزء مسائلی بود که اهل جاهلیت درباره آن به گمراهی و سرگشتگی عجیبی گرفتار بودند، به طوری که آنان اشیاء حرام و ناپاک را حلال می¬کردند و چیزهای پاکیزه و حلال را حرام می¬دانستند و از طرف دیگر مشرکین و اهل کتاب نیز همین باور را داشتند. در اسلام برای اصلاح، اصول و قواعد روشنی پایه¬گذاری شد که مسایل حلال و حرام بر اساس آن¬ها استوار گردید و ترازوی حق و عدالت را برای سنجش حلال و حرام برقرار نمود. از این پس مسلمانان به درستی، حلال و حرام را با توجه به آیات و دستورات رسیده به مرحلة اجرا می گذاشتند. کلید واژه ها: قرآن، حدیث، خوردنی حلال و حرام.
از آنجایی که انسان ملزم و مکلّّف به اجرای اوامر الهی است باید یک سری بایدها و نبایدها را رعایت نماید. استفاده از خوردنی-های حلال و حرام  یکی از این بایدها و نبایدها است که اگر مورد بی توجهی قرار بگیرد، پیامدها و خسارات جبران ناپذیری به همراه دارد. به خاطر این موضوع بخشی از آیات قرآن کریم و روایات اختصاص به آن پیدا کرده است.
موضوع حلال و حرام در بین ملت های مختلف از قدیم الایام وجود داشته است. هر چند آن¬ها در نوع، میزان و علت محرمات با هم اختلاف نظر داشته¬اند و اکثر موارد را به معتقدات، افسانه¬ها و خرافات انسان¬های ابتدایی ارتباط می¬دادند، سپس ادیان بزرگ آسمانی دستورات و نصایح ارزنده¬ای دربارة حلال و حرام با خود به ارمغان آوردند و انسان را از مرحلة پست خرافات و افسانه پرستی به مرتبة والای انسان دانا و شرافتمند ارتقاء دادند. ادیان آسمانی با توجه به اوضاع و احوال و پیشرفت جامعه انسانی و بر اساس سیر تکاملی جامعه¬ها بعضی از حلال و حرام¬ها را تغییر دادند.
موضوع حلال و حرام هم جزء مسائلی بود که اهل جاهلیت درباره آن به گمراهی و سرگشتگی عجیبی گرفتار بودند، به طوری که آنان اشیاء حرام و ناپاک را حلال می¬کردند و چیزهای پاکیزه و حلال را حرام می¬دانستند و از طرف دیگر مشرکین و اهل کتاب نیز همین باور را داشتند.
در اسلام برای اصلاح، اصول و قواعد روشنی پایه¬گذاری شد که مسایل حلال و حرام بر اساس آن¬ها استوار گردید و ترازوی حق و عدالت را برای سنجش حلال و حرام برقرار نمود. از این پس مسلمانان به درستی، حلال و حرام را با توجه به آیات و دستورات رسیده به مرحلة اجرا می گذاشتند.

کلید واژه ها: قرآن، حدیث، خوردنی حلال و حرام.
 
نتیجه ­گیری:
 
با تحقیق در موضوع مورد بحث و با استمداد از آیات پرنور قرآن کریم به نتایجی رسیدیم که به اجمال تقدیم می­گردد:
1.حلال در لغت؛ به معنای چیزی است که ممنوعیت از آن باز شده است و در اصطلاح؛ آن چیزی است که خداوند در کتابش حلال شمرده است. و حرام در لغت؛ به معنای ممنوع و ضد تحلیل است و چیزی که از آن منع شده باشد و در اصطلاح آن چیزی است که خداوند در کتابش حرام کرده است.
 
2.حلال بودن دارای ملاک­هایی است که از جملة آن­ها می­توان به این موارد اشاره نمود: تنفر نداشتن طبع و فطرت آدمی از آن، طیب و پاک بودن و عدم ضرر و زیان به فرد و اجتماع. و حرام بودن نیز دارای این علل می­باشد: ممنوعیت غذاهای پلید (غیر بهداشتی) و تنفرآمیز از خدمات ادیان الهی به بشریت است، تنفر ذاتی انسان از غذاهای پلید، مضر بودن غذاهای پلید و تنفرآمیز و آثار بد روحی و غیر اخلاقی آن­ها بر انسان.
 
3.خداوند متعال، غذاهای حلال را به صورت کامل و با بیانی روشن در قرآن مطرح نموده است:
خوردنی­های حلال شامل گیاهان و حیوانات می­شود. گیاهان شامل: انجیر، زیتون، خرما، انگور، انار، خیار، موز، سدر، عدس، خردل، کدو، پیاز و سیر است. حیوانات شامل: حیوانات خشکی: شتر، گاو، میش و بز، گاو وحشی، بز کوهی، آهو و گوزن و غیره می­باشد و ضمن این که خوردن گوشت اسب، قاطر و الاغ مکروه است. حیوانات دریایی: تمام ماهیانی پولک­دار حلال گوشتند. پرندگان: در صورت داشتن سه شرط حلال گوشتند: اول، برهم زدن بال آن در وقت پرواز بیش از پهن نگه داشتن آن باشد، دوم، چینه­دان یا سنگدان داشته باشد و سوم در عقب پای او خاری باشد. که از جمله پرندگان حلال­گوشت می­توان انواع کبوتر، دراج، کلاغ زرد، و انواع مرغ خانگی و مرغابی و گنجشک نام برد.
 
نوشیدنی­های حلال شامل: آب، عسل، شیر و سرکه می­شود.
4.در مورد غذاهای حرام هم خداوند آن­ها را کاملاً واضح معرفی می­نماید و در بعضی جاها با بیان کردن داستانی، علل حرام بودن آن­ها را مطرح می­کند:
خوردنی­های حرام شامل: گوشت مردار، گوشت خوک، حیواناتی که در موقع ذبح نام غیر خدا بر آن­ها برده شده است، حیوانی که خفه شده، حیوانی که بر اثر ضربه بمیرد، حیوانی که از بلندی افتاده باشد، حیوانی که بر اثر شاخ زدن حیوان دیگری بمیرد، حیوانی که درنده­ای آن را دریده باشد، گوشت قربانی پای بت­ها و گوشت حیواناتی که قمار بر روی آن­ها انجام شده است. و نوشیدنی­های حرام شامل شراب و خون می­شود.
5.         حلال و حرام آثار و پیامدهایی دارد که مستقیماً هم در دنیا و هم در آخرت، روی اعمال و رفتار انسان تأثیر می­گذارد.
آثار و پیامدهای غذای حلال؛ از نظر دنیوی، شامل: صفا و پاکی قلب و جاری شدن حکمت از آن، اثر مثبت در نطفه، انجام دادن عمل صالح، شکر و سپاس­گزاری از خداوند، آمرزش خواهی ملائکه و مورد قبول واقع شدن دعا و از نظر اخروی، شامل: مورد رحمت واقع شدن از طرف پروردگار، گذر سریع از پل صراط، قرار گرفتن در درجة انبیاء، ورود به بهشت و قرار گرفتن در مقام شهیدان می­شود.
آثار و پیامدهای غذای حرام؛ از نظر دنیوی، شامل: عدم استجابت دعا، قساوت قلب، قبول نشدن اعمال، اثر سوء در نطفه، محروم شدن از دوستی اهل بیت سلام الله علیهم، از بین رفتن حسنات و فقر و تهی­دستی و از بین رفتن برکت و از اخروی شامل: محروم شدن از بهشت، خشم الهی و لعن ملائکه، عذاب در برزخ و قیامت و حسرت خوردن در روز قیامت می­شود.
در نتیجه شناسایی غذای حلال و حرام و استفاده از آن­ها، سرنوشت انسان را رقم می­زند و اگر خداوند این­ها را با بیانی روشن مطرح نمی­نمود، انسان دچار سردرگمی برای تشخیص طیّبات از خبائث می­شد.
 
فهرست منابع
1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
منابع فارسی
3.    احسان­بخش، صادق (1367)، آثار الصادقین (چاپ اول)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
4.    ویل، آندره (2011م)، سلامت طبیعی؛ داروهای طبیعی، ترجمة مرتضی مدنی نژاد، لندن.
5.    آوازه، محمدباقر (1385)، قانون خوردن و آشامیدن (چاپ سوم)، قم: سلسله.
6.    پاک نژاد، سید رضا (1347)، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر (چاپ اول)، تهران: الاسلامیه.
7.    پاینده، ابوالقاسم (1360)، نهج الفصاحه (چاپ پانزدهم)، تهران: جاویدان.
8.    تبریزی، محمدحسین (1361)، برهان قاطع، باهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
9.    جعفری، محمدتقی (1360)، منابع فقه (چاپ دوم)، تهران: انتشارات نور.
10.              حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین­بن­احمد (1363)، تفسیر اثناعشری (چاپ اول)، تهران: میقات.
11.              حیدری نراقی، علی­محمد (1384)، نسخه­های شفابخش، قم: تهذیب.
12.              خدایی، زبیده (1387)، خدایا چه بخورم (چاپ اول)، قم: ناشر مولف.
13.              خزائلی، محمد (1361)، احکام قرآن (چاپ پنجم)، تهران: جاویدان.
14.              خمینی، روح­الله (1384)، تحریرالوسیله، ترجمة علی اسلامی، چاپ بیست و دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
15.              دستغیب، سید عبدالحسین (1362)، گناهان کبیره، به تنظیم و تصحیح سید محمدهاشم دستغیب، شیراز: کانون تربیت.
16.              سهراب­پور، همّت (1367)، آثار گناهان (چاپ اول)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
17.              شرقی، محمدعلی (1371)، اصول وافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18.              صدوق، محمد بن­علی ­بن ­حسین­ بن بابویه قمی (1382)، علل الشرایع، ترجمه سید محمدجواد ذهنی تهرانی، چاپ سوم، قم: انتشارات مؤمنین.
19.              طالقانی، سیدمحمود (1362)، پرتوی از قرآن (چاپ چهارم)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
20.              طباطبایی، محمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
21.              عسگری، مرتضی (1384)، طب الرضا و طب الصادق، ترجمة کاظمی خلخالی، تصحیح محمدفؤاد صوری، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات فؤاد.
22.              عمید، حسن (1363)، فرهنگ عمید (چاپ پنجم)، تهران: امیرکبیر.
23.              غفرانی، حسین (1381)، خواص میوه­ها و گیاهان در درمان بیماری­ها (چاپ دوم)، اصفهان: انتشارات شهید محمدحسین فهمیده.
24.              فاروقی، محمداقتدارحسین (1384)، گیاهان در قرآن، ترجمه احمد نمائی، چاپ چهارم، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی.
25.              فاطمی قمی، سیدمحمد (1377)، فقه فارسی، تهران: آوای نور.
26.              فقیه دامغانی، حسن بن محمد (1360)، قاموس قرآن در وجوه و لغات مشترک، ترجمه کریم عزیزی، تهران: بنیاد علوم اسلامی.
27.              قاضی زاهدی، احمد (1384)، دستورات طب و بهداشت از نظر اسلام (چاپ سوم)، قم، انتشارات حاذق.
28.              قرضاوی، یوسف (1385)، حلال و حرام در اسلام، ترجمه ابوبکر حسن زاده، چاپ نهم، تهران: نشر احسان.
29.              گوهری، سید اسماعیل (1377)، مفاسد مال و لقمة حرام (چاپ دوم)، تهران: احمدی.
30.              محمدی­نیا، اسدالله (1385)، فلسفة احکام، چاپ دوم، قم: سبط اکبر علیه السلام.
31.              ------------------، سلاح شیطان، چاپ اول، قم: سبط اکبرعلیه السلام.
32.              مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه (چاپ اول)، تهران: الاسلامیه.
33.              میبدی، ابوالفضل (1363)، کشف الاسرار و عده الابرار (چاپ اول)، تهران: امیرکبیر.
منابع عربی
34.              ابنابسطام، عبدالله و حسین (1402ق)، طب الائمه، قم: انتشارات خیام.
35.              ابن عاشور، محمدطاهر (1420ق)، التحریر و النتویر (چاپ اول)، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
36.              البرقی، احمد­بن­محمد­بن­خالد (1371)، المحاسن (چاپ دوم)، قم: دارالکتب اسلامیه.
37.              حرانی، حسن­بن­شعبه (1404ق)، تحف العقول (چاپ دوم)، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
38.              حرعاملی، محمدبن­الحسن (1409ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (چاپ اول)، قم: مؤسسه آل­البیت لاحیاء التراث.
39.              دیاب، محمود (1408ق)، الاعجاز الطبی فی القران الکریم، قاهره: مطبوعات دار الشعب.
40.              راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن (چاپ اول)، بیروت: انتشارات دارالعلم.
41.              رشیدرضا، محمد (بی­تا)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار (چاپ دوم)، بیروت: دارالفکر.
42.              زحیلی، وهبه (1418ق)، تفسیر المنیر (چاپ اول)، بیروت: دارالفکر المعاصر.
43.              شعیری، تاج­الدین (1363)، جامع الاخبار (چاپ دوم)، قم: رضی.
44.      صدوق، محمد بن­علی ­بن ­حسین­ بن بابویه قمی (1404ق)، عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین الاعلمی، چاپ اول، قم: دارالثقافه.
45.              --------------------------------------(1413ق)، من لا یحضره الفقیه (چاپ سوم)، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
46.              طبرسی، ابوعلی الفضل­بن­الحسن (1406ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ اول)، بیروت: دارالمعرفه.
47.              ---------------------- (1377)، تفسیر جوامع الجامع (چاپ دوم)، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس.
48.              طبرسی، رضی­الدین حسن (1412ق)، مکارم الاخلاق (چاپ چهارم)، قم: شریف رضی.
49.              طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.    
50.              طوسی، محمدبن­الحسن­ (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الاحیاء التراث.
51.              ---------------- (1414ق)، الامالی (چاپ اول)، قم: دارالثقافه.
52.              قتال نیشابوری، محمد­بن­حسن (1368)، روضه الواعظین، قم: رضی.
53.              کاشانی، فتح­الله (بی­تا)، منهج الصادقین، تهران: کتابفروشی علمی.
54.              کلینی، ابی جعفر محمدبن­یعقوب­­بن­­اسحاق (1388ق)، الکافی (چاپ اول)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
55.              مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
56.              محدث نوری، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (چاپ اول)، قم: مؤسسه آل­البیت لإحیاء التراث.
57.              مغنیه، محمدجواد (1424ق)، الکاشف (چاپ اول)، تهران: دارالکتب.