از آنجایی که انسان ملزم و مکلّّف به اجرای اوامر الهی است باید یک سری بایدها و نبایدها را رعایت نماید. استفاده از خوردنی-های حلال و حرام یکی از این بایدها و نبایدها است که اگر مورد بی توجهی قرار بگیرد، پیامدها و خسارات جبران ناپذیری به همراه دارد. به خاطر این موضوع بخشی از آیات قرآن کریم و روایات اختصاص به آن پیدا کرده است.
موضوع حلال و حرام در بین ملت های مختلف از قدیم الایام وجود داشته است. هر چند آن¬ها در نوع، میزان و علت محرمات با هم اختلاف نظر داشته¬اند و اکثر موارد را به معتقدات، افسانه¬ها و خرافات انسان¬های ابتدایی ارتباط می¬دادند، سپس ادیان بزرگ آسمانی دستورات و نصایح ارزنده¬ای دربارة حلال و حرام با خود به ارمغان آوردند و انسان را از مرحلة پست خرافات و افسانه پرستی به مرتبة والای انسان دانا و شرافتمند ارتقاء دادند. ادیان آسمانی با توجه به اوضاع و احوال و پیشرفت جامعه انسانی و بر اساس سیر تکاملی جامعه¬ها بعضی از حلال و حرام¬ها را تغییر دادند.
موضوع حلال و حرام هم جزء مسائلی بود که اهل جاهلیت درباره آن به گمراهی و سرگشتگی عجیبی گرفتار بودند، به طوری که آنان اشیاء حرام و ناپاک را حلال می¬کردند و چیزهای پاکیزه و حلال را حرام می¬دانستند و از طرف دیگر مشرکین و اهل کتاب نیز همین باور را داشتند.
در اسلام برای اصلاح، اصول و قواعد روشنی پایه¬گذاری شد که مسایل حلال و حرام بر اساس آن¬ها استوار گردید و ترازوی حق و عدالت را برای سنجش حلال و حرام برقرار نمود. از این پس مسلمانان به درستی، حلال و حرام را با توجه به آیات و دستورات رسیده به مرحلة اجرا می گذاشتند.
موضوع حلال و حرام در بین ملت های مختلف از قدیم الایام وجود داشته است. هر چند آن¬ها در نوع، میزان و علت محرمات با هم اختلاف نظر داشته¬اند و اکثر موارد را به معتقدات، افسانه¬ها و خرافات انسان¬های ابتدایی ارتباط می¬دادند، سپس ادیان بزرگ آسمانی دستورات و نصایح ارزنده¬ای دربارة حلال و حرام با خود به ارمغان آوردند و انسان را از مرحلة پست خرافات و افسانه پرستی به مرتبة والای انسان دانا و شرافتمند ارتقاء دادند. ادیان آسمانی با توجه به اوضاع و احوال و پیشرفت جامعه انسانی و بر اساس سیر تکاملی جامعه¬ها بعضی از حلال و حرام¬ها را تغییر دادند.
موضوع حلال و حرام هم جزء مسائلی بود که اهل جاهلیت درباره آن به گمراهی و سرگشتگی عجیبی گرفتار بودند، به طوری که آنان اشیاء حرام و ناپاک را حلال می¬کردند و چیزهای پاکیزه و حلال را حرام می¬دانستند و از طرف دیگر مشرکین و اهل کتاب نیز همین باور را داشتند.
در اسلام برای اصلاح، اصول و قواعد روشنی پایه¬گذاری شد که مسایل حلال و حرام بر اساس آن¬ها استوار گردید و ترازوی حق و عدالت را برای سنجش حلال و حرام برقرار نمود. از این پس مسلمانان به درستی، حلال و حرام را با توجه به آیات و دستورات رسیده به مرحلة اجرا می گذاشتند.
کلید واژه ها: قرآن، حدیث، خوردنی حلال و حرام.
نتیجه گیری:
با تحقیق در موضوع مورد بحث و با استمداد از آیات پرنور قرآن کریم به نتایجی رسیدیم که به اجمال تقدیم میگردد:
1.حلال در لغت؛ به معنای چیزی است که ممنوعیت از آن باز شده است و در اصطلاح؛ آن چیزی است که خداوند در کتابش حلال شمرده است. و حرام در لغت؛ به معنای ممنوع و ضد تحلیل است و چیزی که از آن منع شده باشد و در اصطلاح آن چیزی است که خداوند در کتابش حرام کرده است.
2.حلال بودن دارای ملاکهایی است که از جملة آنها میتوان به این موارد اشاره نمود: تنفر نداشتن طبع و فطرت آدمی از آن، طیب و پاک بودن و عدم ضرر و زیان به فرد و اجتماع. و حرام بودن نیز دارای این علل میباشد: ممنوعیت غذاهای پلید (غیر بهداشتی) و تنفرآمیز از خدمات ادیان الهی به بشریت است، تنفر ذاتی انسان از غذاهای پلید، مضر بودن غذاهای پلید و تنفرآمیز و آثار بد روحی و غیر اخلاقی آنها بر انسان.
3.خداوند متعال، غذاهای حلال را به صورت کامل و با بیانی روشن در قرآن مطرح نموده است:
خوردنیهای حلال شامل گیاهان و حیوانات میشود. گیاهان شامل: انجیر، زیتون، خرما، انگور، انار، خیار، موز، سدر، عدس، خردل، کدو، پیاز و سیر است. حیوانات شامل: حیوانات خشکی: شتر، گاو، میش و بز، گاو وحشی، بز کوهی، آهو و گوزن و غیره میباشد و ضمن این که خوردن گوشت اسب، قاطر و الاغ مکروه است. حیوانات دریایی: تمام ماهیانی پولکدار حلال گوشتند. پرندگان: در صورت داشتن سه شرط حلال گوشتند: اول، برهم زدن بال آن در وقت پرواز بیش از پهن نگه داشتن آن باشد، دوم، چینهدان یا سنگدان داشته باشد و سوم در عقب پای او خاری باشد. که از جمله پرندگان حلالگوشت میتوان انواع کبوتر، دراج، کلاغ زرد، و انواع مرغ خانگی و مرغابی و گنجشک نام برد.
نوشیدنیهای حلال شامل: آب، عسل، شیر و سرکه میشود.
4.در مورد غذاهای حرام هم خداوند آنها را کاملاً واضح معرفی مینماید و در بعضی جاها با بیان کردن داستانی، علل حرام بودن آنها را مطرح میکند:
خوردنیهای حرام شامل: گوشت مردار، گوشت خوک، حیواناتی که در موقع ذبح نام غیر خدا بر آنها برده شده است، حیوانی که خفه شده، حیوانی که بر اثر ضربه بمیرد، حیوانی که از بلندی افتاده باشد، حیوانی که بر اثر شاخ زدن حیوان دیگری بمیرد، حیوانی که درندهای آن را دریده باشد، گوشت قربانی پای بتها و گوشت حیواناتی که قمار بر روی آنها انجام شده است. و نوشیدنیهای حرام شامل شراب و خون میشود.
5. حلال و حرام آثار و پیامدهایی دارد که مستقیماً هم در دنیا و هم در آخرت، روی اعمال و رفتار انسان تأثیر میگذارد.
آثار و پیامدهای غذای حلال؛ از نظر دنیوی، شامل: صفا و پاکی قلب و جاری شدن حکمت از آن، اثر مثبت در نطفه، انجام دادن عمل صالح، شکر و سپاسگزاری از خداوند، آمرزش خواهی ملائکه و مورد قبول واقع شدن دعا و از نظر اخروی، شامل: مورد رحمت واقع شدن از طرف پروردگار، گذر سریع از پل صراط، قرار گرفتن در درجة انبیاء، ورود به بهشت و قرار گرفتن در مقام شهیدان میشود.
آثار و پیامدهای غذای حرام؛ از نظر دنیوی، شامل: عدم استجابت دعا، قساوت قلب، قبول نشدن اعمال، اثر سوء در نطفه، محروم شدن از دوستی اهل بیت سلام الله علیهم، از بین رفتن حسنات و فقر و تهیدستی و از بین رفتن برکت و از اخروی شامل: محروم شدن از بهشت، خشم الهی و لعن ملائکه، عذاب در برزخ و قیامت و حسرت خوردن در روز قیامت میشود.
در نتیجه شناسایی غذای حلال و حرام و استفاده از آنها، سرنوشت انسان را رقم میزند و اگر خداوند اینها را با بیانی روشن مطرح نمینمود، انسان دچار سردرگمی برای تشخیص طیّبات از خبائث میشد.
فهرست منابع
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
منابع فارسی
3. احسانبخش، صادق (1367)، آثار الصادقین (چاپ اول)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
4. ویل، آندره (2011م)، سلامت طبیعی؛ داروهای طبیعی، ترجمة مرتضی مدنی نژاد، لندن.
5. آوازه، محمدباقر (1385)، قانون خوردن و آشامیدن (چاپ سوم)، قم: سلسله.
6. پاک نژاد، سید رضا (1347)، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر (چاپ اول)، تهران: الاسلامیه.
7. پاینده، ابوالقاسم (1360)، نهج الفصاحه (چاپ پانزدهم)، تهران: جاویدان.
8. تبریزی، محمدحسین (1361)، برهان قاطع، باهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
9. جعفری، محمدتقی (1360)، منابع فقه (چاپ دوم)، تهران: انتشارات نور.
10. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسینبناحمد (1363)، تفسیر اثناعشری (چاپ اول)، تهران: میقات.
11. حیدری نراقی، علیمحمد (1384)، نسخههای شفابخش، قم: تهذیب.
12. خدایی، زبیده (1387)، خدایا چه بخورم (چاپ اول)، قم: ناشر مولف.
13. خزائلی، محمد (1361)، احکام قرآن (چاپ پنجم)، تهران: جاویدان.
14. خمینی، روحالله (1384)، تحریرالوسیله، ترجمة علی اسلامی، چاپ بیست و دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
15. دستغیب، سید عبدالحسین (1362)، گناهان کبیره، به تنظیم و تصحیح سید محمدهاشم دستغیب، شیراز: کانون تربیت.
16. سهرابپور، همّت (1367)، آثار گناهان (چاپ اول)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
17. شرقی، محمدعلی (1371)، اصول وافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18. صدوق، محمد بنعلی بن حسین بن بابویه قمی (1382)، علل الشرایع، ترجمه سید محمدجواد ذهنی تهرانی، چاپ سوم، قم: انتشارات مؤمنین.
19. طالقانی، سیدمحمود (1362)، پرتوی از قرآن (چاپ چهارم)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
20. طباطبایی، محمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
21. عسگری، مرتضی (1384)، طب الرضا و طب الصادق، ترجمة کاظمی خلخالی، تصحیح محمدفؤاد صوری، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات فؤاد.
22. عمید، حسن (1363)، فرهنگ عمید (چاپ پنجم)، تهران: امیرکبیر.
23. غفرانی، حسین (1381)، خواص میوهها و گیاهان در درمان بیماریها (چاپ دوم)، اصفهان: انتشارات شهید محمدحسین فهمیده.
24. فاروقی، محمداقتدارحسین (1384)، گیاهان در قرآن، ترجمه احمد نمائی، چاپ چهارم، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی.
25. فاطمی قمی، سیدمحمد (1377)، فقه فارسی، تهران: آوای نور.
26. فقیه دامغانی، حسن بن محمد (1360)، قاموس قرآن در وجوه و لغات مشترک، ترجمه کریم عزیزی، تهران: بنیاد علوم اسلامی.
27. قاضی زاهدی، احمد (1384)، دستورات طب و بهداشت از نظر اسلام (چاپ سوم)، قم، انتشارات حاذق.
28. قرضاوی، یوسف (1385)، حلال و حرام در اسلام، ترجمه ابوبکر حسن زاده، چاپ نهم، تهران: نشر احسان.
29. گوهری، سید اسماعیل (1377)، مفاسد مال و لقمة حرام (چاپ دوم)، تهران: احمدی.
30. محمدینیا، اسدالله (1385)، فلسفة احکام، چاپ دوم، قم: سبط اکبر علیه السلام.
31. ------------------، سلاح شیطان، چاپ اول، قم: سبط اکبرعلیه السلام.
32. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه (چاپ اول)، تهران: الاسلامیه.
33. میبدی، ابوالفضل (1363)، کشف الاسرار و عده الابرار (چاپ اول)، تهران: امیرکبیر.
منابع عربی
34. ابنابسطام، عبدالله و حسین (1402ق)، طب الائمه، قم: انتشارات خیام.
35. ابن عاشور، محمدطاهر (1420ق)، التحریر و النتویر (چاپ اول)، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
36. البرقی، احمدبنمحمدبنخالد (1371)، المحاسن (چاپ دوم)، قم: دارالکتب اسلامیه.
37. حرانی، حسنبنشعبه (1404ق)، تحف العقول (چاپ دوم)، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
38. حرعاملی، محمدبنالحسن (1409ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (چاپ اول)، قم: مؤسسه آلالبیت لاحیاء التراث.
39. دیاب، محمود (1408ق)، الاعجاز الطبی فی القران الکریم، قاهره: مطبوعات دار الشعب.
40. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن (چاپ اول)، بیروت: انتشارات دارالعلم.
41. رشیدرضا، محمد (بیتا)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار (چاپ دوم)، بیروت: دارالفکر.
42. زحیلی، وهبه (1418ق)، تفسیر المنیر (چاپ اول)، بیروت: دارالفکر المعاصر.
43. شعیری، تاجالدین (1363)، جامع الاخبار (چاپ دوم)، قم: رضی.
44. صدوق، محمد بنعلی بن حسین بن بابویه قمی (1404ق)، عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین الاعلمی، چاپ اول، قم: دارالثقافه.
45. --------------------------------------(1413ق)، من لا یحضره الفقیه (چاپ سوم)، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
46. طبرسی، ابوعلی الفضلبنالحسن (1406ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ اول)، بیروت: دارالمعرفه.
47. ---------------------- (1377)، تفسیر جوامع الجامع (چاپ دوم)، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس.
48. طبرسی، رضیالدین حسن (1412ق)، مکارم الاخلاق (چاپ چهارم)، قم: شریف رضی.
49. طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
50. طوسی، محمدبنالحسن (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الاحیاء التراث.
51. ---------------- (1414ق)، الامالی (چاپ اول)، قم: دارالثقافه.
52. قتال نیشابوری، محمدبنحسن (1368)، روضه الواعظین، قم: رضی.
53. کاشانی، فتحالله (بیتا)، منهج الصادقین، تهران: کتابفروشی علمی.
54. کلینی، ابی جعفر محمدبنیعقوببناسحاق (1388ق)، الکافی (چاپ اول)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
55. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
56. محدث نوری، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (چاپ اول)، قم: مؤسسه آلالبیت لإحیاء التراث.
57. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، الکاشف (چاپ اول)، تهران: دارالکتب.