فقر در صحیفه سجادیه
نرجس فیروزآبادی
مهدیه پورجها نشاهی، الهام جایمند، سکینه خالقی، الهام اسکندری،زهره اسماعیلی،
سمیه نژادشاهبداغی، اکرم علی بیگی، ریحانه اسور، ساره شهابی نژاد،گلین مرادپور،
مریم پوررضاقلی اعضای هسته پژوهشی معرفت مدرسه علمیّه نرجسیه(س) سیرجان،کرمان
استاد راهنما: سرکار خانم اعظم محمودآبادی
زمستان 1392
چکیده:
فقر به معنای نیازمندی و احتیاج و عدم تأمین نیازمندی های انسان، از مهمترین مسائل و دردهای بشر است به طوری که اسلام به عنوان کاملترین دین آسمانی و تربیت یافتگان این مکتب، فقر انسان ها و استثمار و بندگی غیرالله را تحمل نکرده است و با آن مبارزه کرده است. از انواع متفاوت فقر، فقر مادی و مالی است که در اسلام به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است. کتاب ارزشمند صحیفه ی سجادیه مجموعه ای است از ادعیه و نجواهای امام چهارم شیعیان حضرت علی بن الحسین (علیه السلام) که به انجیل اهل بین و اخت قرآن معروف است که با مطالعه و دقت در دعاهای این پیشوای وارسته که در زمینه ی ارتباط انسان با دیگران است می یابیم که نظام تربیتی آن درصدد هدفمند کردن رفتارهای انسان در حیطه های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. امام زین العابدین (علیه السلام) در قالب دعا و نیایش به این مهم پرداخته است چرا که از مهمترین اثرات مخرب فقر، علاوه بر آثار زیانبار اجتماعی و اقتصادی یک جامعه ؛ تضعیف مسائل اعتقادی و معنوی است. امام سجاد (علیه السلام) در ضمن دعا، دوری از خدا و قرآن و دعا و نیایش را از جمله ی مهمترین اسباب فقر به حساب می آورند. و در ضمن توجه به رسالت تربیت ,از انفاق و صدقه و زکات به عنوان مهمترین و سازنده ترین راهکارهای اقتصادی یاد می کند که در این تحقیق به علل ایجاد فقر وآسیب ها, وراهکارهای از بین بردن آن می پردازیم.
واژگان کلیدی : فقر، صحیفه سجادیه، رزاقیت ، دعا، کفاف، اقتصاد ، عدالت.
نتیجه گیری
از آنچه تاکنون بیان شد این نتیجه حاصل می شود که اولاً اقتصاد و تأمین زندگی مادی از اموری است که همواره فکر انسان را به خود مشغول داشته است به گونه ای که بدون ثروت و اقتصاد نمی توان به زندگی مطلوب مادی دست یافت ثانیاً اینکه درخواست رزق و روزی را باید از کسی نمود که رزق و روزی در دست او و قبض وسط آن در اختیار وی باشد، دعا و نیایش برای هر امری خصوصاً تأمین نیازمندی های زندگی، امری است ضروری و حیاتی است که پیشوایان دین ما به ویژه پیامبراکرم «صلی الله علیه و آله» توصیه جدی نموده اند که حتی بند کفشتان را از خداوند درخواست نمایید همچنین روشن شد که دعا و نیایش در صورتی اثربخش است که همراه با کار و تلاش و تولید باشد و دعای کسی که از روی تنبلی و تن پروری از خداوند درخواست رزق و روزی نماید هرگز مستجاب نخواهد شد لذا دعا و نیایش همراه با کار و تلاش و اعتقاد به رازقیت خداوند یک بینش مثبت و مؤثر است.
تعالیم اسلام برای مواجهه با فقر و از بین بردن آثار روانی ناشی از آن، به کار و تلاش، توکل و امید و یقین به خدا و فضل او، صبر و ملاحظه ی فضایل معنوی که خداوند به فقرا عنایت می کند، اقتصاد و میانه روی، صدقه، صله ی رحم، رضایت نسبت به روزی مقسوم و عدم کفران، گفتن برخی اذکار همچون « لا حَولَ وَ لاقُوَّهَ إلّا باللهِ» و کم کردن آرزوها توصیه مینماید.
غفلت و تکبر، طغیان، اتراف، کاهش روابط اجتماعی، توجه به ظاهر و پیرایه های روابط اجتماعی، از آثار منفی روانی غنا و بی نیازی می باشد احساس امنیت مالی و بدنی، احساس راحتی و عدم استرس در زندگی، توانایی کمک به دیگران، از آثار مثبت غنا و بی نیازی است.
در این بخش (چهارم) نقش مسائل مختلف اقتصادی از جمله فقر و غنا، اشتغال و برخی رفتارها و صفات اخلاقی مربوط به مسائل اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت، احساس ذلّت، محرومیت، پریشانی فکر، ناامیدی و سستی اراده، مشکلات در روابط اجتماعی، مشکلات خانوادگی و از همه مهم تر کفر نسبت به خداوند متعال از جمله پیامدهای نامناسب فقر میباشد (البته با قطع نظر از جنبه های مثبت فقر و زندگی انسان)
دین اسلام برای برطرف فقر از افراد و جامعه، نفقه های واجب، زکات، خمس، برخورداری از انفاق، احسان، اطعام فقرا و ایتام، قرض دادن و مهلت دادن به بدهکار را پیشنهاد می کند صفات نامناسبی همچون دوستی دنیا و بخل و امساک، حرص و صفات مناسب مانند زهد و قناعت که به امور اقتصادی مربوط می شود در بهداشت روانی تأثیر منفی و مثبت (به ترتیب) دارند.
فهرست منابع
1. قرآن كريم.
2. نهج البلاغه.
3. صحيفه ي سجاديه.
4. آلوسی،محمود، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم،بیروت، دارالکتب العلنیه،1415ق.
5. ابن منظور، محمدبن محمد، لسان العرب، دارالبلاغه و النشر و التوزيع، چ اول، 1412ق.
6. ابن بابویه،محمدبن علی(شیخ صدوق)، الخصال، قم، جامعه مدرسین ،چ1 ،1362.
7. ..............،عیون اخبارالرضا،بی جا،انتشارات جهان،1378.
8. ................،علل الشرایع،مترجم: جواد ذهنی،قم،انتشارات مکتبة الداوری، بی تا
9. .......................................، من لايحضره الفقيه،مصحح:علی اکبر غفاری،قم،انتشارات جامعه مدرسین،1413ق.
10.
11. ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بال عمال الحسنه ،بی جا،(ط- الحدیثه)، 1376ش.
12. ابن شهرآشوب، محمدبن علی،معالم العلماء نجف،انتشارات منشورات المطبعه الحیدریة،1380ه.ق
13. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف القول، مترجم: کمره ای، محمدباقر، مصحح: علی اکبر غفاری، انتشارات كتابچي، چ 7، 1379. ش.
14. احصائي، ابن ابي الجمهور، عوالي اللتالي،.قم،انتشارات سیدالشهداء(ع)،1405ق.
15. احمدی خواه، علی، فقر و غنا از دیدگاه روایات، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، 1389.
16. اعرافي، عليرضا، اهداف تربيت از ديدگاه اسلام،.انتشارات سمت،چ1،بی جا،1376.
17. انصاریان، حسین، دیار عاشقان، (تفسیرجامع صحیفه سجادیه-حضرت زین العابدین(ع)،مصحح:حسین استاد ولی ،تهران،پیام آزادی ، 1378.
18. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الأئمه، مترجم:زواره ای ، مصحح: ابراهیم میانجی،تهران،انتشارات اسلامیة،1382.
19. بابايي، احمدعلي، برگزيده ي تفسير نمونه، ،تهران ،دارالکتب الإسلامیة، 1382.
20. بیضون، لبیب، فقر، علل و راهکارها، پژوهش های نهج البلاغه، شماره 17 و 18، پاییز 1385.
21. تمیمی آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم،مصحح:مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات،چ1،1366ش.
22. ......................،شرح فارسي غرر الحكم و دررالكلم،مترجم و شارح:هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1378 ج 4.
23. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان،قم،مؤسسه امام صادق(علیه السلام)1388
24. جعفري، محمدتقي، تفسير نهج البلاغه، ج 14، مؤسسه ي تدوين و نشر آثار علامه جعفري، 1379.
25. جوهري، اسماعيل بن حمّاد، الصحاح، ج 4.مصحح:احمد عبدالغفور عطار،مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،بی تا.
26. حرّ عاملي، محمدبن حسن، وسائل الشيعه،مصحح:مؤسسه آل بیت(ع)،قم،مؤسسه آل بیت(ع)،چ1،1409ق.
27. حسن زاده آملی، حسن،رساله نور علی نور فی الذکر و الذاکر و المذکور،ترجمه:عرفان محمود،بی جا،دارالهادی لطباعة و النشر و التوزیع،1382
28. حکیمی، محمد، الحیاه؛ ترجمه احمد آرام، قم،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1318
29. دستغيب، سيدعبدالحسين، گناهان كبيره، قم،بنياد علوم اسلامي، 1361.
30. دهخدا، علي اكبر، فرهنگ متوسط دهخدا، ج 1، دانشگاه تهران، چ 3، 1412 ق.
31. راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ قرآن، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1377.
32. الراغب الإصفهاني، حسين، مفردات الالفاظ القرآن، دمشق، دارالعلم الدارالاشامیة، 1412ق
33. رجايي، محمدكاظم، معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن كريم.وسسه آموزشي و پژوهشي امامخميني (ره(1382
34. رشيدرضا، تفسير المنار، بی جا، الهئة المصریة،1366
35. زبیدی،محمدبن مرتضی،تاج العروس من جواهرالقاموس.،محقق:علی شیری، بیروت، دارالفکر، بی تا.
36. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نمایندگی ولی فقیه مرکز تحقیقات اسلامی ، اخلاق اقتصادی (منبع الکترونیکی) ، بی جا، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت (ع)، 1376.
37. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نمایندگی ولی فقیه پژوهشکده تحقیقات اسلامی اخلاق و تربیت های اسلامی (منبع الکترونیکی)، بی جا، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) ، بی تا.
38. سماعي، احمد، درآمدي بر مسائل سياسي و اقتصادي جهان سوم.تهران، نشر قومس، 1381
39. سيوطى ،جلال الدين،تفسير درّ المنثور، قم،کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، بی تا.
40. شریف الرضی، محمدبن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی ، قم، مشهور، چاپ اول، 1379ش.
41. شجاعی باغینی، عفت، رزق و روزی از منظر قرآن و روایات، قم، انتشارات استاد مطهری، 1386 ش.
42. صادقی اردستانی،احمد، دانستانهای کودکی مردانی بزرگ، قم، رئوف،1371.
43. صالح غفاری، محمدعلی، مدینه فاضله (شرح دعای مکارم الاخلاق)، برهانی، تهران، 1372.
44. صادقیان،احمد،تفسیرموضوعی قرآن کریم ویژه جوانان( قرآن و بهداشت روانی)،قم انتشارات پژوهش تفسیر و علوم قران،چ1، 1386ش.
45. طباطبايي، سيدمحمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، دارالكتب الاسلاميه، چ دوم، 1367 ق.
46. طبری آملى مازندرانى، ابو جعفر، محمد بن جریر بن رستم،دلایل الامامه، مصحح:قسم الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه،قم، بعثت،چ1،1413ق.
47. طوسی، ابو جعفر محمدبن حسن،مصباح المتهجد،بیروت، مؤسسه فقه شیعه،1411.
48. عبدالباقي، محمدفوأد، المعجم المفهرس الألفاظ القرآن الكريم، القاهره، دارالكتب المصريه، 1364 ق.
49. فصلنامه ي علمي پژوهشي حكومت اسلامي، ش 57 و 58، دبيرخانه ي مجلس خبرگان رهبري، سردبير؛ صادق لاريجاني، شماره ي سوم، سال پانزدهم، پاييز و زمستان 1389.
50. فيض الاسلام، سيدعلي نقي، ترجمه و شرح صحيفه ي سجاديه، دارالكتب الاسلاميه، نويشنده طاهره خوشنويس، تهران، صحافي مدلوكس سراي لاله زار، جمادي الاولي 1375.
51. قَرَشي، سيدعلي اكبر، قاموس قرآن، دارالكتب الاسلاميه، چ پانزدهم، 1386 ش.
52. قريشي، شريف، كار و حقوق كارگر، ترجمه: اديب لاري، محصّل يزدي، دارالحياء التراث العربي، بيروت، 1379 ق.
53. قمي، شيخ عباس، سفينه البحار،فم،انتشارات اسوه، بی تا.
54. کراجی،محمدبن علی، کنزالفوائد، نعمة عبدالله، قم، دارالذخائر،چ1 ، 1410،ق.
55. کلینی،محمدبن یعقوب، الکافی،مصحح:علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چ4،1407ق
56. گنجی، حمزه ، بهداشت روانی، تهران، انتشارات ارسیاران، بهار 78.
57. لیثی واسطی،علی بن محمد،عیون الحکم، محقق:حسین حسنی بیرجندی، قم، دارالحدیث، 1376
58. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، مصحح:جمعی از محققان،بیروت،دارإحیاء و العربی، چ2،1403
59. محمدي ري شهري، محمد، التنميه الاقتصاديه في الكتاب و السنته.بی جا، دارالحدیث،1387
60. ..............................، ميزان الحكمه، سازمان چاپ و نشر دارالحديث، چ هشتم، 1386 ش.
61. مدرسی چهاردهی، محمدعلی، شرح صحیفه سجادیه، مرتضوی، تهران، 1379.
62. مصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن، سازمان تبليغات اسلامي، 1374.
63. مطهري، مرتضي، مسأله ي ربا و بانك به ضميمه بيمه، تهران، انتشارات صدرا، 1373.
64. معید فر، سعید،بررسي ميزان اخلاق كار و عوامل فردي و اجتماعي مؤثر بر آن، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی،1377
65. مكارم شيرازي و ديگران، ناصر، تفسير نمونه،تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1386.
66. .............................، اخلاق در قرآن، قم،ناشر:مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، 1377.
67. ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شرحی بر دعاهای صحیفه سجادیه، شهود و شناخت، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1383.
68. موسوي اصفهاني، سيدجلال الدين، ملاحظاتي پيرامون آيات اقتصادي قرآن.تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368،
69. نراقي،محمد مهدي، جامع السعادات، ترجمه جلال الدين مينوي، بیروت،مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بی تا.
70. النعمان، محمدبن محمدبن(الشيخ المفيد)، الامالي،قم، انتشارات کنگره شیخ مفید، 1413ق.
71. ......................................،المقنعه، بی جا،مؤسسه نشراسلامی، 1410
72. .....................................،الارشاد،کنگره شیخ مفید،1413.
73. نقوي قايني خراساني، سيدمحمدنقي، مفتاح السعاده، انتشارات قائن،تهران، 1387
74. نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مصحح: مؤسسه آل البیت (ع)، قم، مؤسسه ی آل البیت (ع)- چاپ اول 1408ق
75. وزیری فرد، سیدمحمدجواد، مسائل اقتصادی در تفسیر المیزان.. تهران، انتشارات امیر کبیر، 1376.
76. ایروانی، جواد، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 14،زمستان 1383ش،
فهرست سايت هاي اينترنتي ارجاعي
6. www.m-safir.ir
