پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

اين پژوهش با هدف بررسي تطبيقي نقش امام غائب (عج) و ولايت فقيه در نظام تشريع اسلامي با تأكيد بر تفاوت‌ها و شباهت‌هاي مباني نظري، اختيارات، سازوكارها و شرايط تحقق آن‌ها انجام شده است. مسئله اصلي تحقيق، تبيين جايگاه و نسبت اين دو نهاد بنيادين در استمرار نظام تشريع در عصر غيبت است كه در ادبيات فقهي و سياسي شيعه كمتر به‌صورت همزمان و تطبيقي مورد بررسي قرار گرفته‌اند. اهميت اين موضوع از آن جهت است كه نظريه ولايت فقيه به عنوان يكي از اركان نظام سياسي جمهوري اسلامي ايران، نيازمند تحليل دقيق در سايه جايگاه امام غائب (عج) است تا ابهامات و شبهات موجود رفع شود و انسجام نظري و عملي نظام تشريع تدوام يابد. پيشينه تحقيق نشان مي‌دهد كه مطالعات گذشته عمدتاً به تحليل منفرد هر يك از اين نهادها محدود بوده و خلأ جدي در مطالعات تطبيقي مشاهده مي‌شود. سؤال اصلي پژوهش عبارت است از: نقش امام غائب و ولايت فقيه در نظام تشريع با رويكرد تطبيقي چگونه تبيين مي‌شود؟ فرضيات تحقيق بر اين مبناست كه ولايت فقيه نه جايگزين كامل امام معصوم است و نه صرفاً يك نهاد سياسي، بلكه استمرار وظايف تشريعي و اجرايي امام غائب در عصر غيبت محسوب مي‌شود. روش تحقيق توصيفي-تحليلي با رويكرد تطبيقي و مبتني بر منابع كتابخانه‌اي، متون فقهي، كلامي و فلسفي است كه تحليل مفهومي و محتوايي آن‌ها به‌عمل آمده است. ساختار پژوهش شامل بررسي مباني مشروعيت، اختيارات تشريعي، نقش مردم، شرايط تحقق و تأثير غيبت بر تحول مفهوم ولايت فقيه در فصول جداگانه است. يافته‌هاي مهم تحقيق نشان مي‌دهد امام غائب بر مبناي نصب خاص الهي و عصمت داراي مشروعيت و اختيارات تشريعي گسترده است؛ در حالي كه ولايت فقيه با نصب عام، فقاهت و عدالت مشروعيت يافته و داراي اختيارات محدودتر و مبتني بر قانون اساسي است. نقش مردم در مشروعيت ولي فقيه بسيار اساسي است، در حالي كه امام معصوم نيازي به مقبوليت ندارد. نوآوري اصلي پژوهش در ارائه چارچوب تطبيقي جامع است كه فهم دقيق‌تر و متعادل‌تري از نسبت اين دو نهاد در نظام تشريع فراهم مي‌كند و خلأهاي علمي پيشين را پوشش مي‌دهد.