پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده دعاء و نيايش وسيله اظهار عجز و نياز بنده به خالق و زيباترين جلوه‌ي سرسپردگي و عبوديت در آستان قدس ربوبي است. ابعاد معنوي دعا متفكران را از تحليل و بررسي‌هاي نظري بي‌نياز نساخته است؛ بلكه در خصوص رابطه‌ي آن با نظام علي و معلولي، قضا و قدر الهي، علم و اراده خداوند و اراده انسان و اينكه آيا تأثير دعا سبب انفعال در ذات خدا مي‌گردد يا نه. فيلسوفان اسلامي را به تأمل فرخوانده است. در اين جستار، از نگاه شارحان حكمت متعاليه به نگاه ذيل دست يافتيم: اولاً دعا يكي از اسباب و علل رسيدن به مطلوب است و استجابت دعا نيز براساس نظام آفرينش و قوانين لايتغير آن صورت مي‌پذيرد و استجابت دعا هيچ تقابل و تضادي با قانون عليت نداشته بلكه همان‌طور كه معجزه و امور خارق عادت صورت مي‌پذيرد، استجابت دعا نيز توجه مي‌شود. ثانياً دعا خود بخشي از قضا و قدر الهي در نظام اسباب و مسببات بوده، به منزله‌ي وسائط و اسبابي است كه سبب وصول داعي به مقصد مي‌گردد. ثالثاً فعل انسان با همه‌ي ويژگي‌هايش، از جمله اختياري بودنش، معلوم و مراد حق‌تعالي بوده، نقش‌آفريني عوامل معنوي در تعيين سرنوشت بشر در همين راستا ارزيابي مي‌گردد و لازمه‌ي پذيرش دعاي بنده انفعال در ذات و علم معبود نيست چرا كه علم خداوند با ذات او يكي است. رابعاً تأثير نفس در استجابت دعا مورد توجه است، همان‌گونه كه نفس بر بدن مؤثر است و حالات نفساني در بدن بروز و ظهور دارد پس در امور خارق عادت نيز مؤثر است، نتايج به دست آمده از اين پژوهش‌ حاكي از آن است كه دعا و استجابت آن از سلسله نظام علت و معلول خارج نبوده و استجابت دعا موجب خرق قانون عليت نمي‌شود. كليد واژه: دعا، عليت، قضا وقدر