پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث درباره اسماء و صفات الهي از ديرباز مورد توجه عرفا و فلاسفه اسلامي و غربي بوده است. ارتباط تمام موجودات با باريتعالي همواره از طريق اسماء و صفات امكان پذير است، و اين ارتباط اعم از ارتباط وجودي و شهودي مي‌باشد. در كتب مختلف براي صفات باريتعالي تقسيماتي صورت گرفته است، كه يكي از اين تقسيمات، تقسيم صفات به ذاتي و فعلي مي‌باشد. صفاتي؛ مانند حيات، قدرت و علم بالذات، جزء صفات ذاتي‌ به حساب مي‌آيند. باريتعالي در داشتن صفات‌ ذات‌، يگانه است؛ يعني اين صفات براي او ضروري بوده و براي غير باريتعالي واجب و ضروري نمي‌باشد. در جاي جاي قرآن و در روايات معصومين علاوه بر اشاره به صفات باريتعالي؛ انسان نيز متصف به اين صفات دانسته شده است. انسان با ديدن كمالات در عالم، يقين مي‌نمايد كه باريتعالي نيز داراي آن صفات كمالي هست؛ زيرا چگونه ممكن است معطي شيء فاقد شيء باشد، پس همواره به دنبال اين بوده كه صفات باريتعالي را بشناسد. انسان زماني مي‌تواند باريتعالي و صفاتش را بشناسد كه خود را به خوبي شناخته باشد؛ همچنين انسان هر قدر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و ائمه معصومين (عليهما السّلام) را بشناسد مي‌تواند به قدر سعۀ وجوديش صفات باريتعالي را درك كند؛ زيرا اينان نزديك‌ترين انسان‌ها به باريتعالي مي‌باشند. در مورد نسبت ميان صفات ذاتي باريتعالي و صفات انساني ديدگاه‌هاي متفاوتي وجود دارد. ازجمله كساني كه در مورد اين نسبت سخناني را گفته‌اند ملارجبعلي تبريزي و ملاصدرا مي‌باشند. از آنجايي كه ملارجبعلي تبريزي به عنوان يك فيلسوف سلبي براي باريتعالي صفت قائل نيست و از نظر وي هر صفتي كه به باريتعالي نسبت داده مي‌شود سلب طرف مقابل است بنابراين از نظر ايشان اين نسبت به صورت اشتراك لفظي مي‌باشد؛ اما در مقابل چون ملاصدرا براي باريتعالي صفت قائل است و صفات را عين ذات باريتعالي مي‌داند؛ بنابراين از نظر وي اين نسبت به صورت اشتراك معنوي است. در مورد اختلافات و اشتراكاتي كه بين ديدگاه اين دو بزرگوار وجود دارد مي‌توان گفت اختلاف واقعا وجود دارد اما اشتراك در ظاهر وجود دارد وگرنه در واقع امر اشتراكي موجود نيست.