پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

ولايت، يكي از شئون والاي ائمه معصومين عليهم‌السلام است كه جايگاه ويژه‌اي در قرآن و روايات دارد. ولايت تكويني به ‌معناي قدرت تصرف در جهان هستي، عبارت نوظهوري است كه در كلام علماي متقدم شيعه استعمال نشده است، هر چند آموزه‌هاي آن وجود داشته است. متفكران شيعه در اينكه پيامبران و امامان‌ عليهم‌السلام داراي چنين جايگاه و شأني هستند، تقريباً هم عقيده هستند، اما دربارة حد و حدود آن، ديدگاه يكساني ندارند. اين تحقيق، ديدگاه شيخ مفيد را به‌عنوان عالم متقدم و ديدگاه علامه طباطبايي را به‌عنوان عالم متأخر دربارة ولايت تكويني امام بررسي كرده است. اين پژوهش با روش توصيفي تحليلي و به شيوة كتابخانه‌اي به منشأ و قلمرو و پيامدهاي ولايت تكويني از منظر اين دو عالم بزرگ پرداخته است. به‌دنبال تطبيق اين دو ديدگاه، به دست آمد كه شيخ مفيد به‌صورت صريح و مستقيم به ولايت تكويني امام نپرداخته است، اما با تحليل روايات و مطالبي كه در آثار خويش آورده است، مي‌توان نتيجه گرفت كه ايشان به ولايت تكويني ائمه‌ عليهم‌السلام به‌صورت جزئي و محدود اعتقاد دارد. از ديدگاه او، مصاديق ولايت تكويني امامان، معجزات و كرامات آن‌هاست، و منشأ آن را خليفه الهي مي‌داند كه به علم الكتاب و علم الاسماء آگاه است. علامه طباطبايي به‌صورت گسترده‌تر به ولايت تكويني پرداخته است. با تحليل آثار علامه به دست مي‌آيد كه از نگاه ايشان، امامان‌ عليهم‌السلام واسطة رسيدن فيض به عالم هستي هستند. به نظر مي‌رسد با توجه به ديدگاه ايشان، از لحاظ عقلي اشكالي ندارد كه امام در طول ارادة الهي نه مستقلاً، تصرفاتي در كل جهان هستي انجام دهد. علامه، هدايت باطني را از مهم‌ترين آثار ولايت تكويني امام مي‌داند؛ هرچند از منظر ايشان، شفاعت تكويني و توسل نيز مي‌تواند از پيامدهاي ديگر ولايت تكويني امام باشد.