پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

مسئله «تحليل معنايي واژه‌هاي اطاعت و تبعيت در قرآن كريم» از مسائلي است كه كمتر موردتوجه پژوهشگران قرارگرفته است. در قرآن كريم واژگاني وجود دارد كه ازنظر مفهوم-شناسي گاهي در مصاديقي باهم مشترك و مترادف يكديگرند و در مصاديقي نيز باهم اختلاف دارند. ازجمله اين كلمات واژه‌هاي «اطاعت» و «تبعيت» است. هرچند واژه‌هاي «اطاعت» و «تبعيت» كه در ظاهر مترادف‌ نما هستند، ميان آن‌ها تفاوت‌هاي ظريفي وجود دارد كه مي‌تواند پژوهشگر قرآني را در كاربرد به‌جا و درست آن‌ها و نيز برداشت‌هاي مختلف ياري رساند. از باب نمونه «اطاعت» از ماده «طوع» به معناي عمل نمودن بر طبق امر و حكم است كه آن‌هم بر دو قسم است، يا از روي رغبت و اختيار است چنانچه در انسان‌ها كه داراي قدرت و اختيار است اتفاق مي‌افتد و يا از روي ميل و پذيرش فطري خضوع و فرمان‌برداري ذاتي مثل موجودات غير مختار است، درحالي‌كه اصل ماده «تبعيت» به معناي پشت سر و دنباله‌روي امري مادي يا معنوي آمده است و دنباله‌روي مي‌تواند فكري و انديشه‌اي باشد يا عملي و رفتاري؛ و ازآنجايي‌كه اتباع از باب افتعال است، ازاين‌رو، دلالت بر دنباله‌روي امري از روي اختيار و اراده مي‌كند. افزون بر اشتراكات، تفاوت‌هايي ظريفي نيز ميان دو واژه وجود دارد، مثل آنكه در واژه-ي «اطاعت» فرمان‌برداري از روي حكم و دستور است، درحالي‌كه در واژه‌ي «تبعيت» پيروي كردن بر اساس اختيار و نه از روي دستور است. در اين تحقيق مفهوم‌شناسي واژه‌هاي قرآني «اطاعت» و «تبعيت» و بيان تفاوت آن‌ها با كاربست روش توصيفي- تحليلي و با ابزار جمع-آوري اطلاعات از طريق اينترنت و كتابخانه‌اي سعي دارد از راه توصيف و تحليل كلمات يادشده، پس از معناشناسي، وجوه افتراق و اشتراك آن‌ها را از منابع لغوي و تفاسير معتبر استخراج و ارائه كند. لذا ابتدا، كليات و مفاهيم تحقيق مورد بررسي قرارگرفته و مواردي چون پيشينه تحقيق، مفاهيم لغوي اصطلاحي اطاعت، تبعيت و جايگاه واژه‌هاي يادشده در قرآن كريم مطرح شده است؛ و پس از آن، در فصل دوم؛ واژگان اطاعت و تبعيت به لحاظ معنايي در عرصه واژگان هم‌نشين و جانشين بررسي‌شده است. در فصل سوم؛ كاربرد و مصاديق معنايي واژگان اطاعت و تبعيت بيان‌شده، پس‌ از آن در فصل چهارم؛ اشتراكات و تفاوت‌هاي معناي واژه‌هاي اطاعت و تبعيت بررسي شد و درنهايت، در فصل پنجم؛ نتيجه‌گيري و پيشنهادات تحقيق بيان گرديد.