پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده تشبيه يكي از اسلوب‌هايي است كه براي زيباسازي عبارات در صحيفه سجاديه به كار رفته است و تأثير شايسته و چشمگيري در درك مطلب و زيباسازي و فهم آن براي مخاطب ايجاد مي‌كند. همچنين تشبيه از جنبه‌هاي بلاغي صحيفه سجاديه است كه گاهي به شكل تشبيه بليغ و گاهي به شكل تشبيه غير بليغ متناسب با عبارت مورد نظر انجام مي‌گيرد. پژوهش حاضر ناظر به بررسي تشبيه در دعاهاي بيست و شش تا پنجاه و چهار صحيفه سجاديه و هدف از آن دستيابي به نكات بلاغي است كه با تكيه بر علم بيان، انواع تشبيهي را كه نشان دهنده‌ي زيباترين رابطه‌ي انسان با خداوند و فصاحت و بلاغت اين اثر گرانقدر است، مورد بررسي قرار مي‌دهد. مانند: «إن مَعادِنَ إحسانِكَ لاتَفنَي»، كه احسان به معادن تشبيه شده كه هر دو مفرد هستند. احسان «مشبه» و معادن «مشبه‌به»، و ادات و وجه‌شبه در آن حذف شده لذا تشبيه از نوع بليغ است كه وجه‌شبه آن دو را مي‌توان گستردگي و وسعت در نظر گرفت. امام (عليه‌السلام)، با استفاده از شبيه سازي، احسان كه نيكي مطلق است و وسعت زيادي دارد را به معادن كه جاي اشياي ارزشمند است و گستردگي دارد تشبيه كرده است و همچنين مانند: «وَ أَنَا بَعْدُ أَقَلُّ الْأَقَلِّينَ وَ أَذَلُّ الْأَذَلِّينَ * وَ مِثْلُ الذَّرَّه أَوْ دُونَهَا»، در اين فراز امام سجاد (عليه‌السلام)، خود را به ذره تشبيه كرده كه هر دو مفرد هستند. مشبه: أنا (امام) و مشبه‌به: الذَّرَّه و ادات: كلمه مثل، با وجه‌شبه بي‌مقدار و پست بودن، لذا به دليل ذكر تمام اركان، تشبيه از نوع غيربليغ و مفصل است. امام(عليه‌السلام)، عظمت و بزرگي سالك در راه خداوند را از نظر ارزش و مقدار كمتر و كوچك‌تر از يك ذره مي‌داند. همچنين شارحين صحيفه سجاديه در شروح‌ خود‌ ‌از‌ فن‌هاي ‌بلاغي ‌در اين كتاب استفاده كافي‌ برده‌اند. ‌از ‌مجموع ‌سي و دو‌ عبارت تشبيهي كه مورد بررسي قرار گرفته است، بيشترين تعداد تشبيه حاوي نوزده مورد مربوط‌ به تشبيه‌ بليغ در فصل دوم و سيزده مورد مربوط به تشبيه غير بليغ در فصل سوم است. اين كتاب ارزشمند سرشار از تشبيه بليغ است، يعني تشبيهي كه در آن ادات تشبيه و وجه‌شبه هر دو حذف مي‌شود. زيرا دلالتي روشن‌تر بر نزديكي دو طرف تشبيه دارد و از رسايي بيشتري بهره‌مند است.