پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث منشأ دين يكي از مباحث مهم كلام جديد است كه در قرون اخير در عرصه دين-پژوهي مطرح شده¬است و علل پيدايش دين را به عنوان يك پديده مهم و تعيين¬كننده در تاريخ زندگي بشر مورد بررسي قرار مي¬دهد. نظريات بسياري از سوي انديشمندان درباره¬ منشأ دين ارائه شده¬است كه داراي مباني روان¬شناختي و يا جامعه¬شناختي و... هستند و به دو دسته كلي الحادي و خداگرايانه تقسيم مي¬شوند. نظريات الحادي براي دين منشأ فوق¬طبيعي قائل نيستند و دين را بر اساس امور روان¬شناختي و يا جامعه¬شناختي تبيين مي¬كنند. نظريات خداگرايانه بر اين پيش¬فرض كه منشأ دين خدا است، استوار هستند. ادوارد بارنت تايلور انسان¬شناس بريتانيايي و شهيد مرتضي مطهري از جمله انديشمنداني هستند كه تبيين درخور توجهي¬ از بحث منشأ دين ارائه داده¬اند. اين نوشتار با روش توصيفي – تحليلي، نظرات ادوارد بارنت تايلور و شهيد مرتضي مطهري را در زمينه منشأ دين مورد بررسي قرار داد و حاصل آن شد كه تايلور، نظريه جانمندانگاري را ارائه مي¬دهد و دين را محصول تلاش انسان اوليه براي تبيين رويدادهاي محيط اطرافش مي¬داند. شهيد مطهري فطرت را منشأ دين مي¬داند و از آن با عنوان «ام¬المسائل» معارف اسلامي ياد مي¬كند. اين دو انديشمند شباهت¬هاي اندكي دارند مانند اين¬كه هر دو براي علم و عقل¬گرايي در فهم دين جايگاه قائل مي¬شوند و هر دو براي تأييد و اثبات انديشه¬هايشان به ريشه و اصل و گذشته بازمي¬گردند و...؛ همچنين هر دو به سير تكامل ذهني بشر اعتقاد دارند و وجوه افتراقي در جهان¬بيني، ذاتي بودن يا عرضي بودن دين، همگرا بودن علم و دين و ناهمگرا بودن اين دو، اجتهاد پويا در برابر جبرگرايي خطي و در روش تحقيق¬شان درباره منشأ دين دارند.