پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده انسان موجودي است كه با دارا بودن نفس ناطقه علاوه بر نفس نباتي و حيواني از ساير موجودات متمايز شده است. نفس ناطقه مانند نفوس ديگر داراي قوايي است كه فيلسوفان و انديشمندان با نام عقل نظري و عملي از آن¬ها سخن گفته¬اند. از آن جايي كه نظر و عمل در سعادت و كمال انسان نقش اصلي را ايفا مي¬كنند، زمينه¬ي سوال از چيستي، كاركرد، مراتب و رابطه عقل نظري و عملي را به وجود آورده تا به روش توصيفي و در مواردي تحليلي تبيين شود. علامه طباطبايي با ابداع نظريه اعتباريات نگرش جديدي را نسبت به اين مسئله مطرح نموده اند. او هر دو را مدرِك و فعاليت عقل نظري را در حوزه¬ي هستها و عقل عملي را بايدها دانسته و اختلاف ماهيتي بين ادراكاتشان قائل شده است. ادراكات عقل نظري مرتبط با حقايق و واقعيات نفس¬الامري و ادراكات عقل عملي اعتباري و قراردادي است. مفاهيم اعتباري توسط عقل عملي بر اساس امور عيني و خارجي ساخته شده¬اند و در زندگي فردي و اجتماعي انسانها وجود دارند. علامه ارتباط عقل نظري و عملي را دو ¬سويه و تعاملي دانسته يعني همان¬طور كه عقل نظري در استنباط به عقل عملي امداد مي¬كند، عقل عملي هم در مقابل محيط سالمي را براي او فراهم مي¬كند تا زمينه¬ي رشد و شكوفايي علوم را برايش ميسر كند. مراتب هر دو از داني به عالي عقل هيولاني، بالملكه، بالفعل و بالمستفاد است. برخي از انديشمندان اختلاف عقل نظري و عملي را در متعلَق ادراك دانسته¬اند و گروهي اساساً مدرِك بودن عقل عملي را رد كرده¬اند و آن را از حيطه شناختي خارج نموده¬اند. كلمات كليدي : عقل، عقل نظري، عقل عملي، نفس ناطقه، اعتباريات، تعامل