پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

كلام عهده دار استنباط، تبيين، اثبات و دفاع از آموزه هاي ديني است. از ميان مباحث فلسفه علم كلام، مباحث روش شناسي اين علم بسيار حائز اهميت است .متكلمان اماميه نخستين مانند:هشام بن حكم، مومن الطاق و فضل بن شاذان نيشابوري كه شاگردان بدون واسطه ائمه (عليه السلام) بوده اند در مقام پاسخگويي يا دفاع از عقايد ديني با الهام از كلام معصومين (عليه السلام) روش كلامي آنها در قالب روش عقلي و نقلي قابل بررسي است و اين روند تا ظهور خاندان نوبختي ادامه دارد.ابو سهل نوبختي متكلم مشهور قرن سوم با روي كار آمدن فلسفه و آشنايي او با علوم فلسفي، كلام شيعي را به سمت روش عقلي فلسفي سوق داد و به كلام رنگ فلسفي بخشيد0 در ادامه شيخ صدوق در قرن چهارم به كاربرد نقل و بهره گيري از آيات و روايات توجه بيشتري نشان داد و كلام نقلي را به اوج رساند0تا اينكه شيخ مفيد بين نص گرايي شيخ صدوق و كلام فلسفي نوبختي ها روش اعتدال را برگزيد و شاگردانش سيد مرتضي و شيخ طوسي روش عقلي فلسفي را ادامه دادند. بررسي در آثار متكلمان پنج قرن اول مي تواند علل و عوامل انتخاب روش ها و ويژگي هاي آنها تبيين نمايد. از جمله مهم ترين علل بهره گيري از روش عقلي عدم جواز تقليد در اصول دين، تثبيت هويت و استقلال كلام شيعه با توجه به عقل گرايي افراطي، تاثيرپذيري از مكتب هاي كلامي هم عصر و... مي توان نام برد0در مورد روش نقلي عدم توانايي عقل در دستيابي به معارف خاص مانند : نشانه هاي قيامت و احوال آن، ناتواني عقل در شناخت معارف دين به صورت مستقل و... دلايل انتخاب اين روش توسط متكلمان بوده است0آنچه روش عقلي را از نقلي جدا مي كند، ويژگي مختص هر روش است. از جمله امتيازات روش عقلي اعتقاد به حسن و قبح عقلي درك عميق مسائل ديني، استفاده از برهان و اصطلاحات فلسفي و... به شما مي رود. از طرف ديگر اعتقاد به حجيت قرآن و روايات قطعي و زمينه سازي نقل براي استدلال هاي عقلي و... روش نقلي را از عقلي جدا مي كند.