پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

يكي از موضوعات مهم در تفسير قرآن كريم، استفاده از عقل مي¬باشد. به طوري كه مي-توان گفت تفسير عقلى در ميان روش‏هاى تفسيرى از جايگاه ويژه‏اى برخوردار است‏. در دين اسلام، تعقل مبناى ايمان قرار گرفته و قرآن، همواره انسان را به تفكر و تدبر و پرهيز از تقليد كوركورانه فرا مى خواند و پليدى را از آن غير اهل تعقل مى داند. اين پژوهش با هدف بررسي تفاوت روش مفسرين شيعه و معتزله در بهره¬گيري از عقل در تفسير آيات قرآن تدوين يافته است. توجه به اين روش از آن جهت اهميت دارد كه مسئله عقل و ميزان قابليت عقل در فهم دين از مباحث چالش برانگيز حوزه انديشه ديني است . در ميان مفسران شيعه، موافقان و مخالفان با اين روش يافت مي¬شود كه هر يك دلايل خاص خود را دارند.در اين نوشتار سعي شده است اين دلايل مورد بررسي و پژوهش قرار گيرد. بنابر بررسي¬هاي بدست آمده مي¬توان گفت در ميان مفسران شيعه، موافقان تفسير عقلي دلايلي را با استناد به آيات قرآن، روايات، بناي عقلا، سيره و ... مطرح مي نمايند كه اثبات مي¬كند تفسير قرآن با استفاده از دليل عقلي يكي از روش¬هاي قطعي و صحيح مي¬باشد و ادله¬اي كه مخالفان به برخي از آيات و روايات استناد مي كنند توان مقاومت در برابر دلايل محكم و موافق با قرآن، حديث و عقل را ندارد. اما مفسران معتزله با تكيه بر اصول اعتقادي خويش مانند توحيد، عدل، وعده و وعيد، منزله بين المنزلتين، امر به معروف و نهي از منكر با محوريت عقل به تفسير قرآن پرداختند و موارد معارض با عقل و انديشه¬هاي خويش را تأويل كرده و به نوعي افراطي¬گري در تأويلات عقلي دچار شده¬اند. اين تحقيق به روش توصيفي و تحليلي انجام شده و جمع آوري اطلاعات آن نيز به شيوه¬ي كتاب¬خانه¬اي مي¬باشد.