پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

با توجه به اينكه اخلاق، زمينه‌ساز رسيدن انسان به كمال نهايي است، در اين تحقيق، با تتبع در منابع كتابخانه‌اي و به روش توصيفي تحليلي به مقايسه‌ي آراء اخلاق اجتماعي خواجه‌نصير الدين طوسي در كتاب‌ «اخلاق ناصري» و ملا محسن فيض كاشاني در كتاب «محجة البيضاء» پرداخته شده است كه به واسطه‌ي آن انسان به رويكرد و ديدگاه‌هاي اين دو دانشمند، آگاهي يافته و به سوي اتصاف به فضائل اخلاقي و پيراستگي از رذائل اخلاقي در حوزه اخلاق اجتماعي رهنمون مي‌شود. در اين پژوهش، اخلاق اجتماعي در دو قلمرو «خانواده» و «جامعه» از منظر اين دو دانشمند مقايسه شده است. در قلمرو خانواده، مباحثي درباره‌ي وظايف اخلاقي زوجين، وظايف اخلاقي والدين و فرزندان و وظايف اخلاقي با خويشاوندان آمده است. در قلمرو جامعه، ديدگاه خواجه نصير الدين طوسي و ملا محسن فيض كاشاني در خصوص معاشرت انسان با افراد جامعه تشريح گرديده است و در اين خصوص، سه نوع معاشرت از جمله معاشرت با عالمان و حاكمان، معاشرت با مسلمانان و كافران و معاشرت با دوستان و دشمنان بررسي‌شده است. در مجموع، خواجه نصير الدين طوسي و ملا محسن فيض كاشاني در قلمرو خانواده، در قسمت وظايف اخلاقي زوجين و وظايف اخلاقي والدين و فرزندان و در قلمرو جامعه، در قسمت معاشرت با عالمان و حاكمان و معاشرت با دوستان و دشمنان با وجود اختلاف جزئي در ديدگاه‌ها، نظرات ايشان مشترك بوده و اما در بحث وظايف اخلاقي انسان با خويشاوندان، در قلمرو خانواده و معاشرت با مسلمانان و كافران در قلمرو جامعه با وجود اشتراك جزئي در ديدگاه‌ها، نظرات ايشان متفاوت مي‌باشد. افزون بر اينكه، چون خواجه نصير الدين طوسي از فيلسوفان مكتب اخلاق فلسفي است، ديدگاه‌هاي خود را با رويكرد عقلي و ملامحسن فيض كاشاني كه از علماي مكتب اخلاق تلفيقي است، بيشتر با رويكرد نقلي، نظرات خود را بيان نموده‌اند. از اين رو، ملا محسن فيض كاشاني برخلاف خواجه نصير الدين طوسي، در نظرات خود، سيره‌ي اخلاقي حضرات معصومين (عليهم السلام) را تبيين و حقوق اخلاقي افراد مختلف را نيز از منظر اين بزرگواران بيان كرده است.