پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

اسلام ديني جامع و كامل براي همه¬ي زمان¬ها و مكان-هاست كه هدف آن هدايت و تربيت انسان¬هاست. شارع مقدس براي رسيدن به اين هدف مهم قرآن كريم را به تدريج بر پيامبر اكرم(ص) نازل كردند تا وي را در ايجاد تغيير و تحول در جامعه¬ي عصر نزول راهبري كند. رسول خدا(ص) به مدد كتاب الهي قومي را كه در نهايت گمراهي بود، پرچمدار اصلاح و هدايت جهان ساخت و امت اسلامي را برپايه¬ي تلاش آن¬ها تشكيل داد. بررسي تاريخ گوياي موفقيت پيامبر در تحقق اين امر است. ملاحظه معاصران عصر نزول به عنوان جامعه مدل و نمونه اقتضا مي¬كند تا افزون بر معارف و دستورات عام و خاص شريعت مقدس، به روش¬هاي تغيير و تحول ديني جامعه متناسب با نقش تربيتي قرآن نيز توجه شود. يكي از روش¬هاي هدايتي قرآن در جامعه عصر نزول تبيين تدريجي آموزه¬هاي آن است؛ به¬طوري كه حتي برخي از احكام الزامي نيز به عللي به يكباره نازل نشده و پس از فراهم شدن شرايط، حكم الزامي آن¬ها بيان شد. جامعه عصر غيبت معصوم (ص) نيز كه به دنبال تغيير و تحول محور است نيازمند پيروي از روش قرآن كريم است؛ زيرا امروزه دانش دين به طور گسترده¬تر و عميق¬تر در اختيار آحاد مردم قرار گرفته است و حجم دانايي ديني مردم به مراتب بالا رفته است، اما اثر تربيتي لازم را ندارد. در همين راستا پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به اين نتيجه رسيد كه هرگاه اجراي احكام الاهي به صورت دفعي ممكن بود، واجب است اين احكام به صورت يك دفعه براي مردم بيان و در نهايت اجرا شوند؛ اما اگر اجراي برخي از احكام به علت فقدان زمينه¬هاي لازم باعث بدبيني مردم نسبت به دين و همچنين باعث وهن و هتك حرمت اسلام شود، لازم است اين دستورات به صورت تدريجي بيان و اجرا شوند، تا به تدريج زمينه براي اجراي كامل احكام فراهم شود. پشتوانه¬ي اين ديدگاه توجه به نقش عنصر زمان و مكان و تربيت محور بودن دستورات اسلام است. اما اجراي اين ديدگاه در عصر غيبت با چالش¬هايي از قبيل روشن نودن فلسفه بعضي از احكام و مطرح نبودن جدي شيوه تدريج در فقه روبه¬روست.