پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

يكي از خصوصيات واژگان و آيات قرآن، احتمال چندمعنايي بودن آن است براي فهم درست اين واژهها و آيات قرآن نيازمند روشهايي هستيم كه بتوان با آن به مراد استعمالي و سپس مراد جدي خداوند پي برد. از ميان مكاتب معناشناسي مكتب بن، مورد انتخاب توشيهيكو ايزوتسو بوده و تجربهخوبي در حوزه مطالعات قرآني كسب كرده است. بامطالعه نظم و نثر، جهانبيني و فرهنگ قومي عرب جاهلي در پيش از اسلام مشخص گرديد كه اين واژه در قبل از اسلام استعمال نشده و ميان اقوام آن روز عرب شايع نبوده اما ازآنجاكه توكل ريشه در ذات آدمي دارد و آدمي ذاتاً به يك پشتوانه معنوي احتياج دارد معلوم شد كه در ميان آنها هر چه كه رب يا معبود آنها بوده همان هم پشتوانه معنوي آنها محسوب ميشده است. اين واژه در لغت به معناي اعتماد به هر كس يا هر چيزي است و در قرآن اين واژه به معناي اعتماد بر خصوص خداوند لحاظ شده است. با ترسيم ميدانهاي معناشناسي واژههاي مترادف و متضاد و ميدانهاي معنايي واژههاي فعال و منفعل و واژههاي ملازم، معناي نسبي واژه به دست آمد. در جهانبيني قرآن نسبت به توكل آنچه بيش از همه نقش كليدي دارد ايمان به خداي يگانه و اسماء و صفات اوست و تأكيد دارد بر اينكه متوكلان تنها بر «الله»؛ خداوند اعتماد كنند. با روش توصيفي تحليلي به دست آمد كه معناي توكل در قرآن با نگاه معنا شناسانه عبارت است از: اعتماد به خداوند و اعتقاد به توحيد ربوبي او و داشتن ولايت خداوند همراه با اظهار عجز در برابر او بدون داشتن حرص، اعتمادبهنفس و تطيّر آن ميباشد. در تحليل برون متني در احاديث همين معناي اعتماد لحاظ شده است و گاه هم به سببها يا واژههاي فعال در توكل و گاه به مسببها يا همان واژههاي منفعل اشارهشده است. در تفاسير بعضي از مفسران توكل را اعتماد معنا كردهاند و بعضي سپردن كار به خداوند را توكل ميدانند. در سخن بزرگان و علماي اخلاق هم اعتماد لحاظ شده است.