پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده اراده¬ي خداوند بر هدايت انسان ها قرار گرفته و در اين راستا به انحاء گوناگون ياري رسان آن ها در مسير هدايت است: از جمله نزول قرآن كه كليات مسير را به انسان ها نشان مي دهد و ائمه¬ (عليهم السلام) نيز اين كليات را به اصحابشان القاء مي كردند، اما نه فرصت تبيين همه جزئيات در زمان آنان فراهم بود و نه جاي تطبيق اين جزئيات وجود داشت؛ چون خيلي از مسائل مستحدثه اتفاق نيافتاده بود. فقها با توجه به كليات و با ياري ائمه (عليهم السلام) توانستند تعدادي از قواعد را به كار گيرند تا به كمك آن، احكام و مسائل مورد نياز خود را از قرآن و ديگر منابع استنباط كنند. اين قواعد كه به قواعد فقهي و اصولي معروفند ياري رسان فقيه در استخراج حكم همه¬ي مسائل قديم و جديد است. قاعده¬ي تسهيل كه در بردارنده¬ي تعدادي قاعده است كه براي آسان گيري وضع شده اند، از جمله قواعد فقهي است. اصل احتياط هم كه در بردارنده¬ي تعدادي قواعد الزام آور براي تحفظ حكم شرعي است كه مبادا مكلف در انجام آن تكاليف ملزمه سستي به خرج داده و دچار خسران گردد. براي پي بردن به مفاهيم اين قاعده و مسلك و كاربرد و رابطه¬ي بين آن ها نياز اساسي به استفاده از كتب قواعد فقهيه و كتب اصولي وجود دارد؛ زيرا با شناخت قاعده¬ي تسهيل و مصاديق آن مي توان تكاليف طاقت فرسا را بر مكلف تحميل نكرد و با شناخت مسلك احتياط نيز مي توان ذمه¬ي مكلف از تكليف، هنگام شك بدان، بريء نمود. قواعد جب، لاضرر، اصالة الصحة، فراغ و تجاوز و... از جمله مصاديق قاعده¬ي تسهيل به شمار مي روند. كاربرد اصل احتياط در اصول و فقه در جايي است كه حكم واقعي شرعي مشخص نباشد كه براي نجات مكلف از سرگرداني فقيه به دستور شارع سراغ اصل عملي رفته و مكلف را امر به احتياط مي كند. به دليل اين كه قاعده¬ي تسهيل بنا بر سهل گيري و مسلك احتياط بنا بر تحفظ و عدم سهل گيري دارد به نظر مي رسد كه قاعده و مسلك مذكور مقابل هم ديگر عمل كنند و در نتيجه فتاواي مجتهدان نيز متفاوت و مخالف يكديگر خواهد بود. كليد واژه ها: قاعده، تسهيل، اصل، احتياط، اصل عملي، قاعده¬ي فقهي