پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بداء از مفاهيم و آموزه هاي خاص امامان معصوم شيعي است واعظم عبادات ويكي ازاصول رسالت پيامبران برشمرده اند.بداء،يكي ازمعارف ژرف قرآني است،كه ائمه معصومين به درستي آن را تفسير نموده اند .آنچه مورد توجه است اين كه ، بداء يك معناي لغوي و اصطلاحي دارد . معناي لغوي؛ يعني ،ظهورشيء بعدازخفا يا پيداشدن رأي جديد كه به اتفاق عامه و خاصه اين معنا براي خداوند به كارنمي رودوبه اين معنا،هفت باردرقرآن آمده است.اما معناي اصطلاحي آن ، براي خداوند به كاربرده مي شود و نخستين بارتوسط پيامبردراين معنا استعمال شده، سپس ائمه اطهاروبه پيروي ازآنان عالمان شيعه،چنين تعريف كرده اند:بداء،به معناي إظهارشيءاست. يعني آنچه برمردم پنهان بود،خداوند آن راآشكارنمود.البته اين نوع استعمال ازباب توسع ومجازاست. آيات متعددي به معناي اصطلاحي بداء، درقرآن ودرروايات شيعي آمده است.درمقابل ، اهل عامه آن را مستلزم جهل وتغييردرعلم الهي مي دانند وآن را رد كرده اند.در واقع يكي ازچيزهايي كه ازعلم ذاتي الهي ازپيش موجود است تقديرات الهي براي بندگان است.تقديرات الهي دودسته اند ؛ حتمي (بدون هيچ شرطي محقق مي شود)وغيرحتمي(تحقق آن معلق و مشروط است.)تقديرغيرحتمي يعني اين كه، مثلاً خداوند براي شخص بيماردوتقديرقرارداده : تقديراول :اگربيماربه طبيب مراجعه كند وبرطبق دستورآن عمل نمايدازبيماري نجات مي يابد.تقديردوم :اگربرخلاف آن عمل كند، تقديرآن مرگ خواهد بود هردو تقديردرعلم ذاتي الهي ازقبل بوده است.اما درمقام تحقق الهي به هردوتحقق نمي گيرد،بلكه اراده ي الهي به اراده ي انسان تعلق مي گيرد وانسان هركدام ازاين دوسرنوشت راانتخاب كند همان تحقق مي يابد،پس آنچه تحقق يافته همان علم واراده ي الهي است.به عبارت ديگر، تقديرات غيرحتمي ازطريق اسباب ومسببات ،اثبات يا محو مي گردند.اگرمقتضي براي اثبات بود وموانعي هم نبود،آن تقديربه مرحله ي قضاء خواهد رسيد،ولي اگرعلت ناقصه ويا موانع وجود داشت،آن تقديردرمرحله ي علم الهي باقي مي ماند ووجود خارجي نمي يابد.همين اثبات ومحودر فرهنگ شيعه به بداء تعبيرمي شود.اهل عامه درظاهربداءرا قبول ندارند،اما مفهوم آن را قبول دارند و از آن تعبيربه تقديركرده اند.زيرااحاديث مربوط به دعا ،صدقه دادن،صله رحم و... ،درمنابع معتبر حديثي آنان مانند صحاح سته ديده مي شود.بنابراين درحقيقت آن،اختلافي نخواهد بودوبا دلايل نقلي قابل اثبات مي باشد.