پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث در حيطه¬ي نفس و قواي آن از مهم¬ترين مباحث معرفتي در فلسفه است. قوه¬ي خيال نيز به عنوان يكي از قواي نفس از موارد مورد توجه فلاسفه به خصوص فلاسفه¬ي اسلامي است. سوالي كه مطرح مي¬شود اين است كه خيال چه جايگاهي در تكامل و سعادت انسان دارد ؟ خيال هم¬چون روزنه¬اي رو به سوي حس و عقل دارد. ابن سينا خيال را مادي دانسته اما گاه در جواب برخي مسائل به سوي تجرد خيال تمايل پيدا ¬كرده است. اما به دليل ناسازگاري تجرد خيال با مباني و اصول مكتب مشاء، تجرد خيال را نپذيرفته است. صدرا با دلايلي كه آن را الهام از جانب خدا به سمت خود مي¬داند، تجرد خيال را اثبات كرده و بسياري از مسائل و مشكلات فلسفي و معرفتي را پاسخ گفته است. كمال انسان در گرو رشد ابعاد مختلف وجودي است. خيال نيز كه قوه¬اي مشترك بين انسان و حيوان است و به بيان ملاصدرا داراي تجرد مثالي است، نقشي موثر در تكامل و سعادت انسان دارد. تقويت و تطهير خيال، انسان را به سعادت رهنمون مي¬كند؛ چرا كه خيالِ مجرد هم در عالم حس و هم در عوالم ديگر بسيار تأثير گذار است. خيال باعث ايجاد شوق در فرد و كشش فرد به سوي انجام كار تخيل شده، مي¬شود. برزخ هر شخص به واسطه¬ي خيال وي ساخته مي¬شود. هر آن¬چه از صور نيكو و قبيحه در عالم مثال همنشين انسان شود، صادر شده از قوه¬ي خيال او است. انسان با مراقبه و محاسبه و تفكر در نظام هستي و در آيات انفسي و آفاقي مي-تواند خيال را از وهميات جدا كرده و به دست عقل بسـپارد. اگر خيـال تحت تسلط عقل درآيد، به منزله¬ي آينه¬اي معـارف عقلي را صـورت مي¬بخشد و انسان را به مرتبه¬ي عقل مي¬رساند.