پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

يكي از پرسش¬هاي اساسي در فلسفه¬ي اخلاق، پرسش درباره¬ي معنا و معيار ارزش اخلاقي است. مقصود از اصطلاح «ارزش اخلاقي» در اين نوشتار، كاربرد خاص آن است كه صرفاً شامل مفاهيمي هم¬چون خوب و بد مي‌شود و از اين¬رو، به مفاهيم الزامي مانند بايد و نبايد و امثال آن نمي¬پردازد. هدف از پرسش مذكور، يافتن تبييني معقول و قابل دفاع از خوبي و بدي اخلاقي در دو حوزه¬ي معناشناسي و وجودشناسي است. عالمان مسلمان در دوران معاصر، نظريات متعددي در باب ارزش اخلاقي مطرح كرده¬اند كه تعدادي از آن¬ها عبارت¬اند از: 1. مطابقت با آراي عُقلا (مشهور دانستن خوبي و بدي اخلاقي)؛ 2. مطابقت با قوانين تشريع¬شده؛ 3. ملائمت با قوه¬ي عاقله؛ 4. ملائمت با من عِلوي؛ 5. تناسب با كمال مطلوب؛ 6. تناسب وجودي. در نوشتار حاضر، تلاش شده است تا حدّ امكان، حيث معناشناختي نظريه¬هاي مذكور از حيث وجودشناختي¬شان تفكيك شود و سپس، هر يك از آن¬ها به طور جداگانه مورد نقد و بررسي قرار گيرد. به نظر مي¬رسد مهم¬ترين عنصر معنايي ارزش اخلاقي كه تحسين¬پذيري و تقبيح¬پذيري استقلالي آن است، در اكثر ديدگاه¬ها مغفول مانده است. علاوه بر اين، نظريه¬هاي مطرح¬شده از سوي متفكران اسلامي به لحاظ وجودشناسي با اشكالات قابل توجهي روبرو هستند كه مي¬بايست پاسخ مناسبي براي آن¬ها فراهم شود. با اين وجود، مي¬توان با كمك نظريه¬ي تناسب وجودي تا حدودي از مشكلات پيشِ رو كاست و در عين حال، معياري مشترك براي تمام خوب¬ها و بدهاي اخلاقي در نظر گرفت.