پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

براساس متون ديني، خداوند متعال انسان را موجودي مجهز به قوه تعقل آفريد و اهدافي را براي آفرينش او معرفي نمود. پيمودن مسير كمال و سعادت تنها به وسيله ابزار تعقل و تفكر ميسر خواهد شد. از اين رو خداوند، هدايت خود را در مسير تكامل عقل انسانها قرار داد و راهنماياني را براي رشد و شكوفايي عقل وتعقل منصوب نمود. علامه طباطبايي موانعي را براي رشد عقلاني انسانها بيان مي نمايد كه عبارتند از جهل و جهالت – هواي نفس – شيطان – دنياگرايي – طغيان قوه خيال – غفلت – و كبر و عجب. و معتقد است تا زماني كه انسان ، اين موانع را از خود جدا نكرده نمي تواند مسير كمال و سعادت را طي كند. دور نمودن موانع كمال و گام در مسير تعقل نهادن نيازمند تعليم و تربيتي است كه انبياي الاهي انجام اين مهم را به عهده دارند. علامه طباطبايي بر اساس آيات و روايات ، سه عامل مهم را در پرورش عقول انسانها مؤثر مي داند: اولين عامل، معارف وحياني است. مراد از معارف وحياني، علومي است كه براي بشر به عقل خود دست نايافتني است؛ پيامبران چشم نابيناي عقل را به معارفي روشن نموده اند كه قرآن كريم از آنها به «ما لم تكونوا تعلمون» تعبير مي نمايد. دومين عامل، تعليم كتاب و حكمت است. اين معارف برخلاف گروه اول اين قابليت را دارند كه عقل به تنهايي به آنها دست يابد اما پيامبران به عنوان راهنمايان عقل، راه را براي انسان هموارتر نموده و امر او را در رسيدن به كمال تسريع مي نمايند علي ع در اين باره مي فرمايد: «و ليثيروا لهم دفائن العقول». عامل سوم تهذيب نفس است. اين عامل از يك سوي مستقيما نقش مهمي در رشد و شكوفايي عقل عملي دارد چنانكه فرمود: «العقل ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان» و از سوي ديگر در تكامل عقل نظري نيز تاثير بسزايي خواهد داشت به طوري كه علامه مي فرمايد از نظر رتبه تهذيب نفس مقدم بر تعليم كتاب و حكمت و تعليمات ديگر است چرا كه تا نفس پذيراي معارف وحياني نباشد و خود را ظرف اين معارف نداند امكان بهره وري از علوم الاهي وجود ندارد چنانكه گفتند «و قالوا قلوبنا غلف» و هيچگاه تبيين هاي پيامبران را نپذيرفتند. قرآن كريم درباره نقش تهذيب نفس در رشد عقل نظري مي فرمايد: «ان تتقوا الله يجعل لكم فرقانا».