پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

شوراي عالي حوزه علميه قم مركز مديريت حوزه هاي علميه خواهران معاونت پژوهش عنوان مسئوليت پزشك در فقه اماميه و حقوق ايران استاد راهنما حجت الاسلام و المسلمين محمدرضا رضانيامعلم استاد مشاور سركار خانم دكتر مظاهري نگارنده نرگس يوسفي راد سال تدوين 1391 / تحميديه سپاس بي‌كران پروردگار يكتا را كه هستي‌مان بخشيد و به طريق علم و دانش رهنمونمان شد و به همنشيني رهروان علم و دانش مفتخرمان نمود، خوشه‌چيني از علم و معرفت را روزيمان ساخت و فرصتي عطا فرمود تا بدان، بنده‌ي ضعيف خويش را در طريق علم و معرفت بيازمايد. تقدير و تشكر قدم نهادن درمسير علم و دانش، علاوه بر عزمي برخاسته از تعهد و ايثار، قدم‌هايي محكم و استوارمي‌طلبد. بدين بهانه‌ي پرقدر، ناب‌ترين مراتب سپاس واحترام را به اساتيد معزز راهنما حجت الاسلام والمسلمين دكتر محمدرضا رضانيا معلم و مشاور سركار خانم دكتر معصومه مظاهري به پاس راهنمايي‌هاي بي‌دريغ‌شان در گشايش روزنه‌هاي تحليل، شناخت و اعتلاي علم و معرفت تقديم مي دارم ، هم چنين به مادر بزگوارم كه چون سنگ صبوري الفباي زندگي به من آموختند و به دلبندانم كه اميدبخش جان و آرامش روانم هستند. تقديم به قطب دايره امكان، وارث زمين و زمان، مجمع همه فضائل وخصائل، والي ولايت افخم، حضرت بقية الله الاعظم روحي و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء . مرا به دور لب يار هست پيماني كه بر لبم نرود جز حديث پيمانه چكيده: از مسائل مهم فقه و حقوق پزشكي، مسئوليت پزشك است و آن يعني تعهد به پاسخگويي هر پزشكي كه امكان سئوال و مواخذه در خصوص فعل يا ترك فعل عمل پزشكي اش وجود داشته باشد . از همين روي، محور موضوع شناسي شامل تعريف عمل پزشكي، معاينه پزشكي، تشخيص پزشكي و ... پيش بيني شده است. محور دوم به مباني، ادله و قواعد حاكم بر مسئوليت پزشك اختصاص پيدا كرده است و در اين زمينه نظريه‌هاي مختلفي از سوي فقها و حقوق‌دانان و نقد و نظر فقها و مواد قانوني طرح و بررسي گرديده است. محور سوم به بررسي اركان و شرايط مسئوليت پزشك و ادله اثبات آن از منظر فقها و مواد قانوني جاري كشور اختصاص يافته است . در اين پژوهش نظر مشهور فقها را كه در قوانين پذيرفته شده ، يعني مسئوليت محض يا بدون تقصير پزشك در مواد 319 ، 320 و 321 قانون مجازات اسلامي مقيد بر تقصير گرديده ، مورد بررسي قرار گرفته و سعي شده بر مصاديق گروه‌هاي پزشكي و اعمال پزشكي تطبيق داده شود . البته در ماده‌ي 322 قانون موصوف شرط برائت از ضمان، براي تعديل مسئوليت پزشك گنجانده شده است، ليك نبايستي اين شرط را به مفهوم معافيت از تقصير دانست، بلكه بايد برائت را به منظور جابه‌جايي بار اثبات دليل از پزشك به بيمار دانست. هم چنين مطابق اين ديدگاه ممكن است رضايت آگاهانه‌ي بيمار به درمان داراي كاركرد يكسان با شرط برائت از ضمان باشد و منوط به ماهيت و حدود و ثغور اذن بيمار دانسته شد كه گاه اذن در اتلاف است و گاه اذن مقيد يا مشروط به سلامت است. شايان ذكر است از ديدگاه مشهور و غير مشهور از فقها رضايت بيمار به زيان ناشي از درمان در فرض "اخذ برائت" محرز دانسته، و پزشك غير مقصر را مسئول شناخته نشده است. واژگان كليدي: مسئوليت، ضمان، پزشكي، مسئوليت كيفري، مسئوليت قراردادي، مسئوليت قانوني ‹قهري›، مسئوليت انتظامي، رضايت بيمار، برائت پزشك. فهرست مطالب مقدمه ..............................................................................1 بخش نخست: كليات و شناخت موضوع.......................................8 فصل نخست: تعريف، پيشينه و انواع مسئوليت پزشكي...................10 گفتار اول: مفهوم مسئوليت پزشكي ........................................11 الف- مفهوم لغوي مسئوليت و پزشك ..........................................................11 ب- مفهوم اصطلاحي مسئوليت، طب و مسئوليت پزشكي...............................12 گفتار دوم: پيشينه وانواع مسئوليت پزشكي ..............................15 الف- پيشينه تاريخي، فقهي و حقوقي مسئوليت پزشكي...................................15 ب- انواع مسئوليت پزشكي ......................................................................26 فصل دوم: عمل پزشكي، مراحل درمان و مباني مسئوليت پزشك......37 گفتاراول: عمل پزشكي و مراحل درمان.................................38 الف- عمل پزشكي و مراحل معاينه آن ................................................................38 ب- تشخيص و درمان و مراحل آن دو................................................................42 گفتار دوم: مباني، ادله، اصول و قواعد درمان و مسئوليت پزشكي..........48 الف- مباني مشروعيت درمان و مسئوليت پزشكي...................................................48 ب- نظريه‌ها، اصول و قواعد حاكم بر درمان و مسئوليت پزشكي...............................58 بخش دوم: اركان، شرايط، احكام و آثار مسئوليت پزشك و ادله‌ي اثبات آن..94 فصل اول: اركان و شرايط مسئوليت پزشكي....................................96 گفتار اول: اركان مسئوليت پزشكي ..............................................97 الف- وجود خطاي پزشكي و مصاديق آن...............................................................98 ب- تحقق خسارت و مصاديق آن .....................................................................104 ج- رابطه سببيت و نظريه‌هاي آن .......................................................................111 گفتار دوم: شرايط مسئوليت پزشكي ............................................118 الف- اذن واجازه شارع و قانونگذار و رضايت بيمار ....................................119 ب- برائت بيمار ..................................................................131 ج- رعايت موازين پزشكي و نظامات شرعي و قانوني ........................................136 فصل دوم: احكام و آثار مسئوليت پزشك و ادله‌ي اثبات آن ........................145 گفتار اول: احكام و آثار مسئوليت پزشك ........................................146 الف- احكام و آثار مسئوليت حقوقي پزشك ..........................................................146 ب- احكام و آثار مسئوليت كيفري و انتظامي پزشك ...............................................191 گفتار دوم: ادله‌ي اثبات مسئوليت پزشك، جرايم پزشكي و صلاحيت مراجع الف- ادله‌ي اثبات مسئوليت پزشك......................................................................205 ب- جرايم پزشكي و صلاحيت مراجع ................................................................211 نتيجه‌گيري و خاتمه .............................................................214 پيشنهادها ........................................................................217 فهرست منابع ...................................................................218