پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده عقل يكي از ابزارهاي شناخت در آدمي است كه در دين اسلام جايگاه ويژه اي براي آن ترسيم شده است. تا جايي كه حجّت و رسول باطني نام گرفته و بسياري از معارف دين با راهنمايي آن قابل طرح و اثبات است.يكي از حيطه هايي كه عقل در آن ورود مي كند،تفسير و معنايابي آيات قرآن است. براساس دلايل متعدد قرآني، روايي و... عقل قادر است درتفسير قرآن و كشف مراد خداوند از ظواهر آيات نقش آفريني نموده و شيوه هاي مختلفي در تبيين آيات به كار بندد. در يك تقسيم بندي كلي مي توان نقش عقل در مواردي كه به عنوان منبعي مستقل و با سرچشمه ي ذاتي خود، روشنگر آيات قرآن باشد نقش منبعي و در مواردي كه به عنوان ابزار دركنار ساير ادله به جمع بندي و نتيجه گيري مي پردازد، نقش مصباحي ناميد. فهم زبان شناختي متن قرآن، تفسير قرآن به قرآن،پاسخگويي به نيازهاي زمان، كشف استلزامات آيات از طريق دلالت هاي غيرمستقيم، حل تعارضات ظاهري بين آيات، توسعه ي مفهومي و... از جمله نقش هاي مصباحي و قرينه بودن براي فهم مراد خداوند، تبيين مفاد آيات با شكل دهي قياس هاي منطقي، تفسيرآيات براساس حسن وقبح عقلي، تأويل بخشي به ظواهرآيات و... از جمله نقش هاي منبعي عقل در تفسيرآيات است. پذيرش نقش عقل در تفسير آثار متعددي برجاي مي گذارد. از جمله اين كه تنوع و رشد كمّي و كيفي به علم تفسير بخشيده وتفسير اجتهادي، موضوعي، قرآن به قرآن شكل خواهد گرفت و امكان پاسخگويي به شبهات ونيازهاي زمان وجود داشته و گره از بسياري از معارف دشوار قرآن گشوده خواهدشد.اما با انكار نقش عقل در تفسير، علم تفسير در شيوه ي روايي محض متوقف گشته و فهم برخي از آيات با پيچيدگي روبه رو است. محور اين پژوهش، بررسي تأثير و نقش عقل به عنوان قوه ي شناخت حقايق و ارزش ها و نيز مدركات اين قوه در فرايند كشف معنا و مقصود آيات است كه به بررسي معنا و اقسام عقل،تبيين انواع نقش آن، آراء و ادله ي مخالفان و موافقان نقش عقل و آثار و پيامدهاي پذيرش يا انكار آن در تفسير مي پردازد. كليدواژه ها: عقل، تفسير،نقش مصباحي، نقش منبعي، تفسيرعقلي،تفسيراجتهادي