پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده اسماعيليه يا باطنيه و اماميه دو فرقه بزرگ شيعه هستند كه علي رغم شيعي بودن ، در باب اصول عقايد تفاوت‌هايي با يكديگر دارند كه گاه اين تفاوت ها جنبه اساسي مي‌يابد . مهمترين تفاوت‌هاي مباني اعتقادي اين دو فرقه عبارتند از : 1- توحيد. اسماعيليه هر چند قائل به توحيد ذاتي و وحدانيت ذات باري تعالي است، اما خداوند را فاقد هر اسم و صفتي مي‌داند. اسماعيليان قائلند كه اثبات وجود خدا و شناخت او از اساس باطل است. در حالي كه اماميه معتقدند كه بر طبق آيات و روايات، وجود خداوند هم از طريق نقلي و هم از طريق عقلي قابل اثبات بوده و او را هر چند به صورت اجمالي، اما مي‌توان شناخت. از ديدگاه بزرگان ديني اماميه، خداوند داراي اسماء و صفات متعددي نيز هست. 2- نبوت. از ديدگاه اسماعيليه، خداوند انسان‌هايي را به پيامبري بر مي‌گزيند كه در درون خود توان دريافت وحي را داشته باشند. در اين ديدگاه، ميان نبوت و رسالت تفاوتي وجود ندارد. از سوي ديگر اسماعيليه تنها راه شناخت پيامبران را وحي ـ آن هم تنها به صورت وهمي‌و معجزه مي‌دانند؛نبوت نيز امري وراثتي محسوب مي‌شود. اما از ديدگاه اماميه، ميان نبي و رسول تفاوت‌هايي وجود دارد؛ چنان كه مقام رسالت از نبوت بالاتر است. در اين ديدگاه تنها راه برگزيده شدن نبي، جعل از سوي خداوند است.اماميه، معجزه، اخبار پيامبران پيشين و... را جزء راه‌هاي شناخت پيامبران مي‌داند و وحي را به دليل خفي بودن، جزء ويژگي پيامبر ميداند. 3- امامت. در منظر اسماعيليه امام ركن و اساس نظام آفرينش مي‌باشد. در حالي كه از منظر اماميه هر چند امامت جايگاه ويژه‌اي دارد، اما مهمترين نقش امام، تبيين و تفسير قرآن كريم است. 4- معاد. هر چند اسماعيليه معاد را مي‌پذيرند، اما تنها معاد روحاني را مي‌پذيرند. ايشان در زمينه برزخ و روح نيز براي خود تأويلاتي دست و پا كرده اند. درحالي كه اماميه معاد را به صورت روحاني و جسماني مي‌پذيرد.بر اين اساس، عمده اشكالي كه به اسماعيليه وارد مي‌گردد، دوري از قرآن كريم و سخنان اهل بيت عليهم السّلام و استفاده از تأويلات غير موجه و بدون منطق به شكلي افراطي است. سعي ما برآن است تا در اين پژوهش با روش كتابخانه‌اي به شكل توصيفي ـ تاريخي ـ تطبيقي به اين نتايج دست يابيم: