پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده تا آن جا كه تاريخ فلسفه نشان مي دهد، پيش از ارسطو درباره حركت، دو مكتب كاملاً متضاد وجود داشته است: 1) مكتب هراكليتوس، كه منكر ثبات است و هر چيزي را در تغيير و دگرگوني مي بيند. 2) مكتب پارمنيدوس، كه منكر هرگونه دگرگوني و تغيير است و همه چيز را ثابت مي انگارد. ارسطو از جمله فيلسوفاني است كه هم به تغيير و دگرگوني، و هم به ثبات عالم معتقد است. ابن سينا نيز به پيروي از ارسطو به اثبات محرك اول و حركت در برخي مقولات عرضي و نفي حركت جوهري پرداخته است. صدرالمتألهين، ضمن اعتقاد به حركت در مقولات عرضي، به اثبات حركت در مقوله جوهر مي پردازد. ملاصدرا بر خلاف ساير فلاسفه پيشين كه فقط حركت در برخي مقولات عرضي را قبول داشتند، با بررسي عميق در مباحث حركت، ضمن پاسخ به اشكالات مطرح در باب حركت جوهري، براي نخستين بار در تاريخ فلسفه، با استمداد از مباني هستي شناختي اصالت وجود، حركت در مقوله جوهر را به اثبات رسانيد. او با اثبات حركت جوهري كه مستلزم حركت در همه اجزاي جهان مادي است به حل بسياري از مسايل فلسفي، از جمله: جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاء بودن نفس، ربط ثابت و متغير، اثبات معاد جسماني و ... پرداخت. مهمترين دليل منكرين حركت جوهري، به مسأله موضوع حركت و وحدت و بقاي آن در حين حركت، باز مي گردد. به همين دليل ابن سينا تغيير تدريجي در جوهر را رد مي كند و حدوث و فناي جوهر را دفعي مي داند. با بررسي دقيق تر رويكرد ابن سينا در باب حركت، به اين نتيجه مي رسيم كه اگر چه وي بر رد حركت جوهري تأكيد دارد، ليكن در اثبات حركات كمي و كيفي و انكار حركت جوهري دچار نوعي شك و ترديد مي باشد و اين ترديد به مباني فلسفي وي در مسأله اعتباريت ماهيت و اصالت وجود باز مي گردد. او به دليل نفي تشكيك در ماهيت و اعتقاد به اعتباري بودن آن، با ترديد، برخي اقسام حركات عرضي را اثبات مي كند، ليكن به دليل فقدان اصالت وجود، از پذيرش فرآيند حركت در جوهر موجودات ابا مي ورزد. وي در برخي مواضع، با وجود انكار فرآيند حركت جوهري نفوس، به تجرد غيرتامه نفس و امكان وقوع حركت اشتدادي آن اذعان مي كند. واژگان كليدي: امكان، حركت، جوهر، عرض، حركت جوهري، ابن سينا، ملاصدرا