مدیر مدرسه تخصصی فاطمه زهرای اطهر(س) ایلام از برگزاری کرسی علمی ترویجی با موضوع « ارتداد در اندیشه مفسران فریقین» با حضور اساتید و طلاب خبر داد.
کرسی علمی ترویجی : ارتداد دراندیشه مفسران فریقین با حضور اساتید برگزار کننده و طلاب مقاطع سه و چهار در محل مدرسه تخصصی فاطمه زهرای اطهر(س) ایلام در تاریخ چهارشنبه 1/12/1403 بصورت حضوری و مجازی برگزار گردید . در این نشست ابتدا سرکار خانم دکتر امامیان خلاصه ای از مقاله را ارائه دادند و سپس سرکار خانم دکتر خسروانی نقطه نظرات و پیشنهادات خود را در این خصوص بیان نمودند .
خلاصه مقاله ارائه شده توسط خانم امامیان
ارتداد به معنای بازگشت از اسلام به کفر است و این موضوع یکی از مسائل مهم فقهی و اجتماعی در تاریخ اسلام به شمار می‌آید. قرآن کریم به این مسأله اشاره کرده و با توجه به تنوع برداشت‌های فقهی از آن، نظرات مختلفی در میان مفسران و فقها وجود دارد.
ارتداد به معنای بازگشت از اسلام به کفر است. طبق توافق فقیهان شیعه و سنی، مرتد به کسی اطلاق می‌شود که به‌صورت آگاهانه ضروریات دین را انکار کند. این انکار باید به‌صورت جدی و بدون شبهه باشد.
فخر رازی و دیگر مفسران بر این باورند که مرتد باید کشته شود، مگر اینکه به قبیله‌ای پناه ببرد که با مسلمانان پیمان دارد. آیت‌الله خوئی(ره) معتقد است که اگر مرتد توبه کند، حکم قتل او برداشته می‌شود.
آیه 217 سوره بقره به حبط اعمال مرتدین در دنیا و آخرت اشاره دارد و بیان می‌کند که این افراد آثار ایمان خود را از دست می‌دهند. همچنین، آیه 33 سوره مائده به جزای محاربه با خدا و رسول اشاره دارد و برخی مفسران آن را شامل مرتدین می‌دانند. آیه 12 سوره توبه نیز به شکستن پیمان و طعن در دین اشاره دارد و برخی مفسران آن را به مرتدین نسبت می‌دهند.
در مورد مجازات مرتد، مجازات‌های دنیوی مرتدین در قرآن به‌طور صریح ذکر نشده، اما فقها بر اساس آیات محاربه و افساد مجازات‌هایی مانند قتل و تبعید را پیشنهاد می‌کنند. در میان مذاهب اهل سنت، حنفیه ارتداد را جزو تعزیرات می‌دانند و شافعی آن را از حدود جدا کرده است.
زنان مرتد به قتل نمی‌رسند و به زندان و شکنجه محکوم می‌شوند. این موضوع نشان‌دهنده تفاوت‌های موجود در احکام فقهی مرتبط با مردان و زنان است.
فقیهان اهل سنت برای وجوب قتل مرتد به آیات مختلفی استناد می‌کنند و مجازات‌های فقهی برای مرتدین، خوانش‌هایی از گفتار و سیره پیشوایان دینی است. برخی مفسران نیز اصحاب جمل را به عنوان پیمان‌شکنان مرتد معرفی کرده‌اند. همچنین مفسران شیعه برای مرتد فطری و ملی و همچنین مرد و زن مرتد، احکام متفاوتی بیان کرده‌اند.
چکیده نظر ناقد( ناقدان) یا صاحب نظر دوم کرسی(سرکار خانم خسروانی)
- عدم بررسی مفهوم مرتد ملی و فطری:محور پژوهش بیشتر بر روی مفهوم و مصداق مرتد است، اما به نظر می‌رسد که عدم بررسی مرتد ملی و فطری نقصی در تحلیل موضوع ایجاد کرده است.
- بررسی احکام مرتد:با وجود عنوان پژوهش، به بررسی احکام مرتد پرداخته شده است. در متن ذکر شده که آیات قرآن صراحتی در بیان حکم مرتد ندارند و احکام از طریق دیدگاه فقها مطرح شده‌اند. این احکام بر چه مستنداتی بنا شده‌اند؟
- اقسام مرتد و مستندات:اقسام مرتد در متن بر اساس کدام آیه بیان شده است؟ آیا این تقسیم‌بندی مبتنی بر مستندات قوی است؟
- نظرات مفسران شیعه:در متن به نظریات علمای اهل سنت در مورد حبط عمل اشاره شده، اما آیا مفسران شیعه نظری درباره این موضوع ندارند؟ بررسی دیدگاه علمای شیعه می‌تواند به فهم جامع‌تری از مسأله کمک کند.
- کمبود تنوع در دیدگاه‌ها:به نظر می‌رسد که تنها نظرات علمای اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته و به دیدگاه‌های علمای شیعه پرداخته نشده است. این موضوع می‌تواند به عدم جامعیت پژوهش منجر شود.
جمع بندی مدیر علمی کرسی توسط سرکار خانم زهرا یاره
در این کرسی آزاد اندیشی، به بررسی مفهوم و مصداق «ارتداد» در قرآن و تفسیر مفسران از دو گروه شیعه و اهل سنت پرداخته شد. بررسی‌های انجام شده در مقاله نشان می‌دهد که مفهوم ارتداد، نه تنها یک مسئله فقهی بلکه یک موضوع اجتماعی و فرهنگی نیز به شمار می‌آید که تأثیرات عمیقی بر تاریخ اسلام و تعاملات اجتماعی مسلمانان دارد. مرتد بر فردی اطلاق می شود که پس از پذیرش آگاهانه دین، از روی لجاجت و عناد، به قصد ضربه زدن به دین به انکار حق روی آورد و الوهیت خداوند یا رسالت پیامبر اکرم(ص) را نپذیرد.
اساتید ارجمند ارائه دهنده و ناقد، به این نتیجه رسیده‌اند که مفهوم ارتداد در قرآن به وضوح تبیین نشده و آیات مربوط به آن فاقد صراحت در بیان احکام و نوع تعامل با مرتدین هستند. این موضوع به ویژه در زمینه فقهی و حقوقی اهمیت دارد و نیازمند بررسی دقیق‌تری از مستندات فقهی و تفسیری است. عدم وجود نصوص صریح در قرآن درباره ارتداد، چالشی برای فقها و مفسران ایجاد کرده است و این امر موجب می‌شود تا تفسیر و اجتهاد در این زمینه اهمیت ویژه‌ای پیدا کند.
همچنین، تقسیم‌بندی ارتداد به «مرتد فطری» و «مرتد ملی» به عنوان دو مفهوم کلیدی در این بحث مطرح شد. این تقسیم‌بندی نه تنها از منظر فقهی بلکه از نظر اجتماعی نیز قابل تأمل است. بررسی دقیق این دو نوع ارتداد و تفاوت‌های موجود در نظریات فقها می‌تواند به درک عمیق‌تری از چالش‌های مربوط به ارتداد در جوامع اسلامی کمک کند. به ویژه اینکه فقهاء شیعه به وجود تنها یک نوع مرتد ملی تأکید دارند، در حالی که اهل سنت به یک نوع عمومی از ارتداد اشاره می‌کنند. این اختلاف نظرها نشان‌دهنده تنوع در برداشت‌های اسلامی از موضوعات کلیدی است که نیاز به بررسی و تحلیل بیشتر دارد. بنابراین لازم است در ابتدای مباحث، به بررسی مفهوم این دو قسم از اقسام ارتداد پرداخته شود.
مرتد بودن افراد به لحاظ جنس مذکر و مونث باعث اختلاف در مجازات آنها شده است. که به اتفاق نظر علما مرتد زن کشته نمی شود و زندانی می گردد. اما مرتد مرد در صورت عدم توبه، کشته خواهد شد.
نقش توبه و تعامل با مرتدین نیز از دیگر ابعاد مهمی است که در این مقاله بررسی شده است. تعامل با مرتدین، به ویژه در تاریخ اسلام، مسأله‌ای حساس و پیچیده بوده است. پژوهش درباره نحوه تعامل با مرتدین و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این تعاملات، می‌تواند به فهم بهتر چالش‌هایی که مسلمانان در طول تاریخ با آن مواجه بوده‌اند، کمک کند. این بررسی به ویژه در دنیای معاصر که مسائل مربوط به آزادی عقیده و حقوق بشر مطرح می‌شود، حائز اهمیت است.
از سوی دیگر، مقاله به کمبود تنوع در دیدگاه‌ها اشاره کرده و تأکید می‌کند که نظرات مفسران شیعه به‌ویژه در زمینه حبط عمل و احکام مرتد به‌طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است. این موضوع نیاز به بازنگری و تحقیق بیشتر در زمینه نظرات مختلف و تنوع فکری دارد. درک و تحلیل دقیق نظرات علمای شیعه می‌تواند به غنای علمی و افزایش کیفیت بحث کمک کند و به ارائه یک تصویر جامع‌تر از مسئله ارتداد منجر شود.
در نهایت، اساتید به این نتیجه می‌رسند که مفهوم ارتداد در قرآن و تعامل با مرتدین، با توجه به روایات تاریخی و سیاق آیات، نیاز به بازنگری و مطالعه بیشتری دارد. این بازنگری می‌تواند به روشن شدن ابهامات موجود در این زمینه و تأسیس مبنایی علمی و مستند برای پژوهش‌های آینده کمک کند.
در پایان جهت کامل شدن بحث برگزاری کرسی هایی پیرامون این موضوع لازم می آید. این کرسی آزاد اندیشی فرصتی مغتنم برای تبادل نظر و بررسی ابعاد مختلف موضوع ارتداد فراهم آورد. امید است که این نشست‌ها و بحث‌ها ادامه یابد و پژوهشگران و علاقه‌مندان به این موضوع، با همکاری یکدیگر بتوانند به درک بهتری از این مسائل پیچیده و چندوجهی دست یابند. این امر نه تنها به غنای علمی در این زمینه کمک می‌کند بلکه به ارتقاء تعاملات اجتماعی و فرهنگی در جوامع اسلامی نیز منجر خواهد شد.
