پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

 جایگاه اهمیت پژوهش از دیدگاه قرآن و اندیشمندان

 پژوهش و تحقق در اسلام دارای اهمیت بسیاری است و پر واضح است که افکار و اندیشه‌های آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه و زیرساخته‌های علمی آن جامعه علمی اثرات و نتایج مثبتی خواهد داشت لذا اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خودشان همراهی کنند در واقع زیر ساخته‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهد داشت به همین دلیل آموزه‌های اخلاقی اسلام پیرامون پژوهش و جایگاه و اهمیت پژوهش از دیدگاه قرآن دهد پیامبر اکرم فرمودند نیت موضوع بهتر از اعمال آن است در حالی در جای دیگر فرمودند ارزش اعمال بستگی به نیت‌ها دارد. کسی که به خاطر خدا و پیامبر هجرت کند برایش همان چیزی است که به سوی او هجرت کرده است پیامبر اینجا مصداق حرکت به سوی هدف را مشخص می‌کند اگر هدف انسان در سیر کمالات باشد و برود به دنبال اون اندیشه و اندوخته‌های بحث و تحقیق و جستجو کند خداوند هم پاداش را به همان اندازه یا چند برابر عنایت می‌کند بلکه باطن کار و شخص انجام دهنده آن هم خوب و پسندیده باید باشد ه یک علمی را به دیگران بیاموزد و هدف آن مدرک و درجه نباشد در مقابل دیگران باشد یعنی خود را فدای دیگران کردن قصد رسیدن به تقرب الهی است. امام علی علیه السلام می‌فرماید: علم ۷2 دو تا باب دارد دوتای آن را دست پیداکردین و هفتاد تای آن در ظهور امام زمان انجام می‌گیرد. چیزی که می‌خواهد کار پژوهشی و تحقیق انجام بدهد یا کار تحقیقی انجام بدهد باید منتظر این نباشد که فلان شخص مدیر یا فلان استاد یا فلان طلبه بخواهد از او تقدیر و تشکر کند اگر عملی که به جا می‌گذاریم ما یک یا چند نفر از آن استفاده می‌کنند. اما مصداق دوم بحث توکل است که یک محقق و پژوهشگر بحث توکل چه همه ما کتاب‌های اخلاقی و دینی خوانده‌ایم و به این نتیجه رسیدیم که اگر انسان در هر کاری که بخواهد وارد بشه اگر به خداوند توکل نداشته باشد ممکن است در مسیر راه با تمام مشکلاتی که متوجه می‌شود یا تحقیق یا پژوهشی هستیم اولین حرکتی که ما انجام می‌دهیم بعد از انتخاب موضوع؛ دنبال منبع می‌گردیم. مصداق چهارم شهامت و شجاعت در پژوهش هر پژوهشگری باید در انجام پژوهش و تحقیقات علمی ترس از ناتوانی یا ترس از مشکلات احتمالی یا امکانات کم از انجام کارهای بزرگ خودداری کند پژوهشگر باید دنبال حق و حقیقت بگردد و نباید بعد از رسیدن نتیجه ممکن است چه بسیاری آن را بپذیرند نباید بترسد بلکه با شهامت و شجاعت از نظر خود دفاع کند. امام علی علیه السلام فرمودند: شجاعت زینت است و ترس عیب است محقق و پژوهشگر باید در هر مرحله‌ای حرکت کند و تحقیق کند رعایت اخلاق پژوهشی را سرلوحه و عمل خودش قرار دهد مصداق بعدی امانتداری در پژوهش است.  امانت داری رکن مهم علمی و تحقیقی یک جامعه است یعنی هر پژوهشگر اخلاقاً موظف است منبع و مدرک هر مکتبی را که نقل کرده ذکر کند همانطور که امانت ر در تحقیق و پژوهش اقتدا می‌کند که در نقل قول‌ها یا در استنادها به سخنان دیگران از قطعه کردن مطالب که در واقع این قطعه کردن مطالب مراد کامل آن نقل است یعنی آن مطلبی را که از راه برداشتیم باید به همان شکل آدرس بدهیم و امانت‌داری را حفظ کنیم. امام صادق(ع) می‌فرماید: نگاه به رکوع و سجود طولانی افراد نکنید و تنها آن را نشانه دیانت ندانید زیرا که این چیزی است که عادت کرده باشد و هرگاه آن را ترک کند نگران نشوید ولی نگاه به راستگویی و امانت‌داری اون شخص بکنید مصداق بعدی رویه حقیقت جویی در پژوهش است پژوهشگر همواره روحیه حقیقت‌جویی و قطع طلبی باید داشته باشد و باید تلاش و زحمت خود را در کشف حقیقت صرف کند زیرا این حقیقت است که باقی می‌ماند مصداق دیگر پرهیز از کتمان حق است یعنی مهم‌ترین مثالی که پژوهشگران باید به آن توجه کنند این است که نباید حقایق و مسائل چه نیاز جامعه است را کتمان کنند پیامبر اسلام فرمودند: هرگاه از دانشمندی چیزی را که می‌داند سوال کنید و او کتمان نماید در روز قیامت ابزاری از آتش بر دهن او زده می‌شود امیرالمومنین فرمودند: بدترین خلق خدا بعد از ابلیس چه کسی است؟ فرمودند: دانشمندان فاسد هستند که باطل را اظهار و حق را کتمان می‌کنند و همان‌ها هستند که خداوند بزرگ درباره آنها فرمود لعن خدا بر همه لعنت کنندگان بر آنها خواهد بود. مصداق بعدی پژوهش گروهی و استفاده از مشاور پژوهشی است یعنی در هر بعدی از تحقیق و بحث و جستجو بر منبعی و هر موضوع استفاده کنیم باید با چند نفر مشورت کنیم از نظرات متفاوت آنها استفاده از اخلاق پژوهشگر تحقیقات علمی باید تا جایی که امکان دارد به صورت گروهی انجام شود زیرا از هر جهت مفید است یا با عبارت دیگر پژوهش فردی هر چند خودش مفید باشد اون استحکام که پژوهش گروهی دارد قابل مقایسه با پژوهش فردی نیست اهمیت مشورت تا حدی است که پیامبر اکرم صاحب علم لدنی بود که با اصحاب خود مشورت می‌کرد.

 امیرمومنان علی علیه السلام: بهترین آرا از آن کسی است که خود را از دیگران بی‌نیاز نبیند. پژوهش گروهی کمک کردن به یکدیگر است و همه فواید مشورت کردن را به دنبال دارد مصداقی که یک پژوهشگر باید در زمینه فردی داشته باشد پرهیز از شهرت طلبی و دنیاخواهی و تمایلات نفسانی می‌باشد. برای یک پژوهشگر و محقق ارزش زمانی است که کار خودش را انجام می‌دهد که در تحقیقات علمی خودش از شهرت زدگی بپرهیزد زیرا این امور موجب دور شدن انسان است حقیقت و سعادت علوی می‌شود قرآن کریم نکته بسیار مهمی را گوشزد می‌کند و می‌فرماید کسانی که زندگی دنیا و زینت آن را بخواهند نتیجه اعمالشان را به طور کامل می‌پسندند و چیزی کم و کاست نخواهند شد ولی اونی که در آخرت جز آتش سهمی ندارد و آنچه را در دنیا برای غیر خدا انجام دادند به باد می‌رود و آنچه را که عمل می‌کردند باطل و در واقع از بین رفتنی است نکته اخروی در این آیه ه خاطر هدف هوای نفس و دنیا طلبی این‌ها از امورات مضمون اخلاقی هستند ،مصداق بعدی که یک پژوهشگر باید داشته باشد شخص محقق باید اندیشه دیگران را نقد کند و اگر کسی اندیشه او را نقد کرد ناراحت نشود پس مهمترین و حساس‌ترین مسئله اخلاقی پژوهش اینکه نقد اندیشه داشته باشد در پی درستی و نادرستی یک نظریه باشه نخستین و مهم‌ترین شرطش این باشد که او سخن و مطالب را به درستی خودش بفهمد و تحلیل کند بررسی کند تفحص کند و بتواند آن را به صورت نقادی بی‌غرض بیان کند. روحیه انتقاد پذیری داشته باشد اگر این محقق دو تا انتقاد از آن گرفته شده از این انتقاد در واقع پذیرایی کند نه اینکه اگر انتقادی از این محقق انجام شده محقق بغض کند و کینه و دشمنی اشخاص را برانگیزد. چنانچه امام صادق فرمودند: محبوب‌ترین برادرانم کسی است که عیب‌هایم را برایم بازگو کند این روحیه انتقاد پذیری است و قصد اصلاحش را هم داشته باشیم. این مسائلی بود که ما در بعد قرآن و اخلاق و اندیشمندان بزرگ به آن اشاره کردیم. اما علت نامگذاری در چنین روزی ین است که مردم با اهمیت پژوهش و نقد پژوهش و جایگاه پژوهش و تاثیر پژوهش در ادارات، سازمان‌ها ،کشور ، جامعه و زندگی شهروندان آشنایی پیدا کند و این روز را به روز پژوهش نامیده شده است.