پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

در پايان‌نامه پيش‌رو به بررسي عقل و كاركردهاي عقل از ديدگاه ميرزا مهدي اصفهاني و آيت الله جوادي آملي پرداخته شد. از جمله شباهت‌هاي تفكر ميرزا مهدي اصفهاني و آيت الله جوادي آملي در خصوص كاركردهاي عقل مي‌توان به اين امر اشاره نمود كه هر دو معتقد هستند به واسطه‌ي نور عقل مي‌توان به حق و باطل، حسن و قبح، صدق و كذب، صواب و خطا، ثواب و عقاب و مانند آن آگاهي يافت. همچنين عقل در انسان، حجّت است كه خوب و بد به آن الهام شده و پيامبر دروني انسان است. انسان مي‌تواند به معرفت فطري و الهي دست پيدا كند كه اين امر با توجه به درجات معنوي و ظرفيّت انسان‌ها متفاوت است و نور عقل و علمي كه از سوي خداوند به بندگان افاضه و عنايت مي‌شود با توجه به مقام آن‌ها مي‌باشد و افراد مي‌توانند با عبادت، تقوا و بندگي زمينه مستفيض شدن خود را از درجات برتر نور عقل و معرفت الهي ايجاد كنند. از جمله تفاوت‌هاي تفكر ميرزا مهدي اصفهاني و آيت الله جوادي آملي در خصوص كاركردهاي عقل مي‌توان به اين امر اشاره نمود كه مكتب تفكيك، مكتب جداسازي سه راه و روش معرفت و سه مكتب شناختي يعني راه و روش قرآن و راه و روش فلسفه و راه و روش عرفان است. اين مكتب تأكيد بر اعتبار مطلق روش وحي دارد. ميرزاي اصفهاني ارزش و اعتبار روش وحي را بيش از هر روش ديگري دانسته است و از اساس به عقل و روش عقلي اعتراض دارد و به شدت حكم به بطلان علوم بشري و براهين منطقي و تباين كلي آن‌ها با علوم الهي داده است. در برابر اين نگاه آيت الله جوادي آملي معتقد است عقل علاوه بر مفتاح بودن، نسبت به اصل گنجينه دين، مصباح نيز مي‌باشد و منبع معرفتي بشر نسبت به مضامين و محتواي گنجينه دين است؛ و عقل در صورتي كه معرفتي يقيني يا طمأنينه‌بخش به ارمغان آورد، مي‌تواند كاشف از احكام ديني باشد و بُعد شناخت قوانين دين را در كنار نقل تأمين نمايد. عقل از منظر مرحوم ميرزاي اصفهاني موجودي نوري، ظاهر بالذات و خارج از نفس انسان است. در برابر اين نگاه از نظر آيت الله جوادي آملي عقل از شئون ادراكي نفس ناطقه و عهده‌دار تحليل اصيل معارف است.