پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

جبر و اختيار از مسائل قديمي علم كلام است. همچنين در ميان، متكلمان در فرقه هاي مختلف، در مورد اين مسله اختلاف نظر وجود دارد. اين سوال پيش مي آيد كه آيا مردم در افعال و حركات خود مختارند و يا اراده ي حق تعالي شامل تمام افعال وحركات و سكنات بندگان هم مي شود؟ در ميان اين نظرات معتزله به دفاع از تفويض (اختيار) پرداخته است، اما جهميه و اهل حديث و به تبع آنها اشاعره مدافع نظريه جبر شدند. به اعتقاد آنها آنچه در خارج محقق مي شود به اراده حق تعالي است و افعال بندگان هم از اين قاعده مستثني نيست و همه به اراده خداوند است و اراده او متعلق به تمام موجودات و كائنات است. ولي اماميه از همان ابتدا، نظريه «لاجبر ولا تفويض» را انتخاب كردند اينگونه كه انسا نها نسبت به اعمال و سرنوشت خود نه مجبور مطلق و نه مختار مطلق هستند بلكه خدايي كه به انسان وجود داده است، اراده و اختيار نيز داده است. همچنين هدايت و ضلالت يكي از فروع بحث جبر و اختيار است. اهميت اين بحث در آن است كه حوزه اختيار انسان در زمينه هدايت واضلال را تبيين مي كند. هدايت وضلالت خداوند به اين معناست كه انسان نسبت به تعيين مسير زندگي خود مختار است واراده واختيار او در طول اراد ه ي الهي قرار دارد. علامه طباطبايي و فخر رازي دو تن از انديشمنداني هستند كه هريك با رو يكردي ويژه واصول كلامي متفاوت مسئلة هدايت وضلالت الهي ورابطه ي آن با جبر و اختيار را بررسي كرده اند و آرايي متفاوت را ارائه نموده اند. فخر رازي با رويكرد كلامي اشعري،به جبرتمايل دارد هر چند كه وي تلاش ميكند نظري بين جبر وتفويض را بيان كند وبه نظريه امر بين الامرين اعتقاد دارد اما نه آن نظري كه اماميه دارند؛همچنين وي بيشتر به نقل استناد مي كند و از براهين عقلي، كمتر استفاده مي كند ؛ ازسوي ديگر علامه طباطبايي، به دليل اهميتي كه براي اين مسئله قايل بوده ، در مقام متكلمي شيعي، كوشيده است كه ابعاد گوناگون اين مسئله را تبيين و تحليل كند و ريشه هاي فلسفي - كلامي و روايي آن را پي بگيرد. ارائة ديدگاه متعادل تر از جبر و اختيار از سوي علامه كه همان امر بين الأمرين است،